Η κλιματική αλλαγή αποτελεί έναν από τους πιο κρίσιμους παράγοντες που διαμορφώνουν το μέλλον της ευρωπαϊκής οικονομίας και κοινωνίας, επηρεάζοντας πολυεπίπεδα την καθημερινότητα των πολιτών.
.
Οι επιστημονικές προβλέψεις συγκλίνουν στην παραδοχή πως η συνεχής αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη προκαλεί ήδη, και θα συνεχίσει να προκαλεί, ακραία καιρικά φαινόμενα και θεμελιώδεις αλλαγές στα κλιματικά πρότυπα.
Σύμφωνα με ειδικούς, μεταξύ των οποίων ο κ. Θεοφάνης Γέμτος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, οι βασικές συνέπειες αφορούν μεταβολές στις βροχοπτώσεις, αλυσιδωτές επιδράσεις στις θερμοκρασίες, πολλαπλασιασμό των ακραίων καιρικών γεγονότων και σταδιακή άνοδο της στάθμης των θαλασσών.
«Η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, με κυρίαρχο το διοξείδιο του άνθρακα, δρα ως βασικός μοχλός για την επιτάχυνση αυτών των φαινομένων», επισημαίνει ο καθηγητής.
Διαφοροποιημένες συνέπειες στην αγροτική παραγωγή
Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής σε τομείς όπως η γεωργία διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή. Στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να επιμηκύνει τη βλαστική περίοδο και να ενισχύσει τις αποδόσεις, επιτρέποντας παράλληλα την καλλιέργεια ειδών που παραδοσιακά ήταν ακατάλληλα για τα εκεί κλίματα. Αντίθετα, οι νότιες χώρες - περιλαμβανομένης της Ελλάδας - δοκιμάζονται από τη μείωση των βροχοπτώσεων και τη συχνότερη εμφάνιση καύσωνα, συνθήκες που απειλούν τη βιωσιμότητα των καλλιεργειών.
«Η αξιοποίηση κάθε διαθέσιμης ποσότητας νερού καθίσταται αναγκαία, ενώ η άρνηση αξιοποίησης υδροηλεκτρικής ενέργειας και ταμιευτήρων ενδέχεται να έχει καταστροφικές συνέπειες στο προσεχές μέλλον», τονίζει ο κ. Γέμτος, αναφερόμενος στην ανάγκη στρατηγικών υποδομών όπως δεξαμενές και φράγματα για αποθήκευση νερού, σύμφωνα με τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) και Διαχείρισης Κινδύνου Πλημμυρών (ΣΔΚΠ).
Επιπτώσεις στα εδάφη και στην παραγωγικότητα
Η διαρκής αύξηση της στάθμης των θαλασσών απειλεί χαμηλού υψομέτρου περιοχές με μερική ή ολική κατάκλυση, ενώ το υπερβάλλον διοξείδιο του άνθρακα μπορεί να ενισχύσει την αποδοτικότητα συγκεκριμένων καλλιεργειών, κυρίως αυτών του τύπου C3 όπως τα χειμερινά σιτηρά. Παρ’ όλα αυτά, καλλιέργειες C4 όπως το καλαμπόκι, ενδεχομένως να μην ωφεληθούν αντίστοιχα, λόγω διαφοροποιημένης λειτουργίας της φωτοσύνθεσης.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επισήμανση του καθηγητή σχετικά με τη βιολογία των φυτών: τα C3 και C4 φυτά διαφέρουν στην απόδοση και αντίσταση στην ξηρασία, κάτι που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αγροτική στρατηγική υπό τα νέα κλιματικά δεδομένα.
Παράλληλα, ο κίνδυνος ερημοποίησης σε εύφορες περιοχές όπως η Θεσσαλία είναι πλέον ορατός. Η διάβρωση των εδαφών λόγω ακραίων βροχοπτώσεων και η έλλειψη επαρκών φυσικών πόρων συντελούν στην απώλεια κατοικισιμότητας και, κατά συνέπεια, στην ερημοποίηση — με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες.
Αναγκαίες προσαρμογές και η αγροτική πολιτική
Ο κ. Γέμτος υπογραμμίζει ότι η υπεύθυνη διαχείριση του φυσικού κεφαλαίου προϋποθέτει επενδύσεις σε υποδομές ταμίευσης νερού και υδροηλεκτρικής ενέργειας, περιορισμό της εξάντλησης των υπόγειων υδάτων και, πάνω απ’ όλα, ενεργό προσαρμογή των καλλιεργητικών πρακτικών. Η ανακατεύθυνση των κονδυλίων της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) πρέπει να διασφαλίσει στοχευμένες εισοδηματικές ενισχύσεις για την προώθηση της βιώσιμης προσαρμογής στον αγροτικό τομέα.
Ο ρόλος της γεωργίας στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου
Η γεωργία ευθύνεται περίπου για το 12% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ (στοιχεία 2016), με σημαντική μείωση να έχει καταγραφεί από το 1990 έως το 2010, φτάνοντας το 22%. Έκτοτε, οι εκπομπές παραμένουν σχετικά σταθερές.
Οι βασικές πηγές εκπομπών είναι:
- Μεθάνιο από το στομάχι των μηρυκαστικών: 39%
- Γεωργικά εδάφη: 32%
- Χρήσεις μηχανημάτων και λοιπές γεωργικές δραστηριότητες: 14%
- Διαχείριση κοπριάς: 13%
Η μείωση των εκπομπών μεθανίου από τα μηρυκαστικά προϋποθέτει αλλαγές στη διατροφική κουλτούρα, όπως «περιορισμός στο ερυθρό κρέας». Παρά τον υψηλό μετασχηματισμό πρώτης ύλης (χρειάζονται περίπου 7 κιλά τροφής για παραγωγή 1 κιλού κρέατος), τα μηρυκαστικά αξιοποιούν τροφές με κυτταρίνη που ο ανθρώπινος οργανισμός αδυνατεί να χωνέψει.
Το ζήτημα των διατροφικών επιλογών παραμένει σύνθετο, ωστόσο οι υπόλοιπες πηγές εκπομπών μπορούν να περιοριστούν μέσω ορθολογικής διαχείρισης και αξιοποίησης στοχευμένων επιδοτήσεων.
Συνοψίζοντας, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αποτελεί επιτακτική ανάγκη για τον αγροτικό τομέα και το σύνολο της οικονομίας, με συνεργατικές λύσεις σε επίπεδο πολιτικής, τεχνολογίας και εκπαίδευσης να διαγράφονται ως ο μόνος αποτελεσματικός δρόμος προς το μέλλον.
