Η COP30 στο Μπέλεμ της Βραζιλίας έκλεισε με μια συμφωνία που κινήθηκε οριακά προς τα εμπρός, αφήνοντας όμως περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις για το μέλλον της διεθνούς κλιματικής πολιτικής. Για δύο εβδομάδες, σχεδόν 200 χώρες συζητούσαν κάτω από την υγρασία του Αμαζονίου σε μια διάσκεψη που φιλοδοξούσε να αποδείξει ότι η πολυμερής συνεργασία δεν έχει εξαντληθεί. Το τελικό κείμενο, μόλις οκτώ σελίδες, ζητά ενίσχυση των εθνικών στόχων και περισσότερη οικονομική στήριξη στις ευάλωτες χώρες, όμως αποφεύγει να αγγίξει ευθέως το πιο κρίσιμο ζήτημα: τα ορυκτά καύσιμα.
.
Το χάσμα στο θέμα αυτό φάνηκε ξεκάθαρα όταν το βραζιλιάνικο προσχέδιο δεν περιλάμβανε καμία αναφορά στη σταδιακή απεξάρτηση από το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τον άνθρακα. Χώρες όπως η Κολομβία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και η Κένυα αντέδρασαν έντονα, ενώ περίπου 80 κράτη πίεζαν για έναν επίσημο οδικό χάρτη. Τελικά, ο πρόεδρος της COP30 Αντρέ Κορέα ντο Λάγκο δεσμεύτηκε να δημιουργήσει έναν ξεχωριστό μηχανισμό που θα συνεχίσει τη δουλειά μέσα στην επόμενη χρονιά. Το χειροκρότημα στην αίθουσα δεν έκρυψε την αίσθηση ότι η διάσκεψη υποχώρησε πίσω από τους στόχους του Ντουμπάι το 2023, όταν είχε συμφωνηθεί η σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων.
Κεντρικό θέμα αναδείχθηκε και η προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Η ανάγκη για άμεση δράση είναι πια αδιαμφισβήτητη, με μικρά νησιωτικά κράτη να περιγράφουν συνθήκες που ξεπερνούν τις δυνατότητές τους. Οι χώρες συμφώνησαν στον τριπλασιασμό της χρηματοδότησης για την προσαρμογή έως το 2035. Παρότι η προθεσμία είναι πιο αργή από αυτή που ζητούσαν τα κράτη που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της κρίσης, οι ειδικοί τη θεωρούν εφικτή — αρκεί να ενεργοποιηθούν όλες οι διαθέσιμες πηγές χρηματοδότησης.
Στην ατζέντα εισέβαλαν φέτος δυναμικά και τα ζητήματα εμπορίου και κρίσιμων ορυκτών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρέθηκε στο στόχαστρο λόγω του μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, με την Κίνα και άλλες αναδυόμενες οικονομίες να τον θεωρούν εμπορικό εμπόδιο μεταμφιεσμένο σε κλιματικό μέτρο. Το τελικό κείμενο περιλαμβάνει σαφή αιχμή κατά μονομερών εμπορικών πολιτικών, προειδοποιώντας ότι η δράση για το κλίμα δεν πρέπει να μετατραπεί σε υπόγειο προστατευτισμό. Παράλληλα, για πρώτη φορά διατυπώθηκε σε διαπραγματευτικό κείμενο προβληματισμός για τα κρίσιμα ορυκτά — λίθιο, κοβάλτιο και άλλα — και για το πώς η πράσινη μετάβαση μπορεί να δημιουργήσει νέες περιβαλλοντικές και κοινωνικές εντάσεις.
Η COP30 ήταν επίσης η πρώτη εδώ και χρόνια που επέτρεψε πλήρη πολιτική έκφραση. Χιλιάδες διαδηλωτές κατέκλυσαν το Μπέλεμ, ιθαγενείς κοινότητες μπλόκαραν τις εισόδους της «μπλε ζώνης» του συνεδρίου και ακτιβιστές εισήλθαν στον χώρο της COP διεκδικώντας ακρόαση. Σε αντίθεση με τις τρεις προηγούμενες χρονιές — διοργανώσεις σε χώρες όπου οι διαμαρτυρίες ήταν περιορισμένες ή απαγορευμένες — η φετινή διάσκεψη θύμισε την παλιά εικόνα μιας COP με ενεργή κοινωνία των πολιτών. Με δεδομένο ότι η επόμενη σύνοδος θα πραγματοποιηθεί στην Τουρκία, πολλοί φοβούνται ότι αυτή η αίσθηση ελευθερίας δεν θα επαναληφθεί.
Τα δάση βρέθηκαν σε προνομιακή θέση στην ατζέντα, αλλά όχι στο βαθμό που προσδοκούσαν οι οικοδεσπότες. Η Βραζιλία είχε θέσει ως στόχο να συγκεντρώσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για το Tropical Forests Forever Facility, όμως τα μέχρι τώρα κεφάλαια κινούνται λίγο πάνω από τα 6 δισ. δολάρια. Χώρες όπως η Νορβηγία, η Γερμανία και η Ινδονησία έδωσαν σημαντικές υποσχέσεις, αλλά ο κρίσιμος οδικός χάρτης για τον τερματισμό της αποψίλωσης δεν ενσωματώθηκε στο τελικό κείμενο. Για πολλούς, η απουσία αυτή σε μια σύνοδο που πραγματοποιείται κυριολεκτικά «μέσα» στην Αμαζονία ήταν ένα πολιτικό μήνυμα από μόνη της.
Και πίσω από όλα αυτά υπήρχε η σκιά της αμερικανικής απουσίας. Η διοίκηση Τραμπ επέλεξε να μην στείλει καμία αντιπροσωπεία, γεγονός που στέρησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους παραδοσιακούς συμμάχους έναν σημαντικό παράγοντα πίεσης σε δύσκολες διαπραγματεύσεις. Η Κίνα επίσης κράτησε χαμηλό προφίλ, καταθέτοντας μια υποτονική εθνική συνεισφορά πριν τη σύνοδο και περιορίζοντας τον ρόλο της στις συζητήσεις. Για πολλούς διπλωμάτες, η εικόνα αυτή ενίσχυσε την αίσθηση ότι η διεθνής κλιματική πολιτική βρίσκεται πλέον σε μια περίοδο όπου οι παραδοσιακοί παίκτες δεν κινούνται με την παλιά δυναμική.
Η COP30, τελικά, δεν ήταν μια διάσκεψη μεγάλων τομών. Ήταν όμως μια στιγμή που αποκάλυψε τις βαθιές ρωγμές στο διεθνές σύστημα, τα όρια της κλιματικής διπλωματίας και την ανάγκη για πιο ρεαλιστικές, πιο δεσμευτικές και πιο θαρραλέες πολιτικές επιλογές. Το ζητούμενο τώρα είναι αν η πορεία προς την COP31 στην Τουρκία θα μπορέσει να κλείσει αυτές τις τρύπες — ή αν η παγκόσμια κοινότητα θα συνεχίσει να διαπραγματεύεται στο όριο των συμβιβασμών.
Πηγή: Bloomberg Green
