Με την Ασία να πλήττεται από διαδοχικούς τυφώνες, την Τζαμάικα να προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί μετά από καταστροφικές καταιγίδες και περιοχές της Βραζιλίας να καθαρίζουν ακόμη λάσπη και συντρίμμια, η σύνοδος COP30 ξεκίνησε με τον πιο ωμό τρόπο: ο κόσμος δεν προλαβαίνει πλέον μόνο να «μειώσει εκπομπές». Πρέπει να μάθει να επιβιώνει.
.
Η «προσαρμογή» – ο όρος που περιγράφει τα μέτρα ώστε οι κοινωνίες να αντέχουν τα ακραία φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής – βρέθηκε για πρώτη φορά στην κορυφή της παγκόσμιας ατζέντας. Δεν είναι τυχαίο ότι, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται μέχρι και 310 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως έως το 2035 για να προστατευτούν από καταιγίδες, πλημμύρες, πυρκαγιές και ξηρασίες. Πρόκειται για ποσό τριπλάσιο από αυτό που διατίθεται σήμερα, και που αυξάνεται όσο οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν και τα φαινόμενα πολλαπλασιάζονται.
Οι ηγέτες, οι τράπεζες και οι διεθνείς θεσμοί που συγκεντρώθηκαν στο Μπέλεμ αναγκάστηκαν να παραδεχθούν ότι η κλιματική κρίση δεν είναι πια «απειλή του μέλλοντος». Είναι εδώ. Και για εκατομμύρια ανθρώπους, το κόστος δεν μετριέται σε μονάδες άνθρακα αλλά σε σπίτια, σε δουλειές, σε ανθρώπινες ζωές.
Την ώρα που στην αίθουσα των διαπραγματεύσεων συζητούνταν μοντέλα χρηματοδότησης, η πραγματικότητα εκτυλισσόταν έξω από τα τείχη της συνόδου. Ο τυφώνας Kalmaegi προκάλεσε ζημιές σχεδόν 300 εκατομμυρίων δολαρίων στο Βιετνάμ, μόλις λίγες εβδομάδες μετά τον τυφώνα Bualoi, που είχε κόστος 436 εκατομμύρια δολάρια. Στις Φιλιππίνες καταμετρούν ακόμη νεκρούς και κατεστραμμένες υποδομές μετά τον υπερτυφώνα Fung-wong. Η Τζαμάικα, σύμφωνα με τις πρώτες κυβερνητικές εκτιμήσεις, αντιμετωπίζει ζημιές ύψους 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τον τυφώνα Melissa, ποσό που αντιστοιχεί στο ένα τρίτο του ΑΕΠ της.
Η πραγματική εικόνα είναι αμείλικτη: όταν η οικονομία μιας χώρας μπορεί να καταρρεύσει από μια και μόνο καταιγίδα, η κλιματική προσαρμογή δεν είναι επιλογή∙ είναι μέτρο επιβίωσης.
Σε αυτό το σκηνικό, δέκα διεθνείς τράπεζες ανάπτυξης εξέδωσαν κοινή δήλωση. «Οι ζωές, η ευημερία και η εργασία των ανθρώπων δεν μπορούν να διατηρηθούν όταν οι κατοικίες, τα σχολεία, τα αγροκτήματα και οι επιχειρήσεις απειλούνται από πλημμύρες, ξηρασία ή άλλα ακραία φαινόμενα», ανέφεραν. Το 2024 οι ίδιες τράπεζες διοχέτευσαν πάνω από 26 δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα προσαρμογής για χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Το ποσό, αν και σημαντικό, παραμένει απειροελάχιστο μπροστά στην πραγματική ανάγκη.
Η δυσκολία βρίσκεται σε ένα βασικό σημείο: η προσαρμογή δεν παράγει πάντα κέρδος. Ένα έργο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μπορεί να αποφέρει απόδοση σε επενδυτές. Μια αντιπλημμυρική υποδομή, αντιθέτως, σώζει ζωές και περιουσίες, αλλά δεν δημιουργεί άμεσα έσοδα. Είναι ακριβώς αυτός ο λόγος που η ιδιωτική χρηματοδότηση παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη. Σύμφωνα με νέα έκθεση της συμμαχίας Zurich Climate Resilience Alliance, ο ιδιωτικός τομέας συμμετέχει μόλις με 3% στη χρηματοδότηση της προσαρμογής. Ακόμη και με πολιτικές ενίσχυσης, το ποσοστό εκτιμάται ότι θα φτάσει το πολύ στο 15%.
Και ενώ οι κυβερνήσεις συζητούν δομές χρηματοδότησης, κάποιοι οργανισμοί αποφασίζουν να δράσουν. Ο Markus Repnik, επικεφαλής του διεθνούς Ταμείου Systematic Observations Financing Facility, δήλωσε στο Reuters ότι το Ταμείο θα προχωρήσει στην έκδοση impact bond ύψους 200 εκατομμυρίων δολαρίων έως το τέλος του 2026. Το ομόλογο, όπως εξήγησε, θα συμβάλει στη βελτίωση των συστημάτων παρακολούθησης καιρού σε χώρες που σήμερα δεν έχουν τα μέσα να προβλέψουν ακραία φαινόμενα. Τα δεδομένα αυτά σώζουν ζωές: προειδοποιούν εγκαίρως τους αγρότες, οργανώνουν εκκενώσεις πριν από τυφώνες, μειώνουν το κόστος ζημιών.
Στο περιθώριο της COP30, η Γερμανία και η Ισπανία ανακοίνωσαν δεσμεύσεις 100 εκατομμυρίων δολαρίων προς έναν άλλο διεθνή οργανισμό χρηματοδότησης πράσινων επενδύσεων, τα Climate Investment Funds. Η διευθύνουσα σύμβουλος Tariye Gbadegesin εξήρε το γεγονός ότι, για πρώτη φορά στα χρονικά των COP, το ζήτημα της προσαρμογής είναι επίκεντρο συζήτησης από την πρώτη μέρα. Μέχρι τώρα η ατζέντα των κλιματικών συνομιλιών επικεντρωνόταν σχεδόν αποκλειστικά στη μείωση εκπομπών. Η προσαρμογή αντιμετωπιζόταν, στην καλύτερη περίπτωση, σαν υποσημείωση. «Είμαστε ενθουσιασμένοι που στις Ημέρες 1 και 2 της COP μιλάμε μόνο για προσαρμογή», δήλωσε στο Reuters.
Ο ΟΗΕ, επίσης, πιέζει για πρόοδο. Ο επικεφαλής του ΟΗΕ για το κλίμα, Simon Stiell, κάλεσε τις χώρες να συμφωνήσουν σε συγκεκριμένους δείκτες παρακολούθησης ώστε να επιταχυνθεί η υλοποίηση μέτρων προσαρμογής. Τα μέτρα αυτά αφορούν νερό, υγεία, στέγαση, διαχείριση κρίσεων, προστασία των πιο ευάλωτων κοινοτήτων και πρόσβαση σε τεχνολογία.
Πέρα από τις οικονομικές συνέπειες σε υποδομές και παραγωγή, υπάρχουν και βαθιές ανθρωπιστικές διαστάσεις. Σύμφωνα με νέα έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, περίπου 86 εκατομμύρια άνθρωποι που έχουν ήδη εκτοπιστεί από πολέμους ή συγκρούσεις μένουν εκτεθειμένοι σε ακραίους κλιματικούς κινδύνους. Πολλοί από αυτούς βρίσκονται σε πρόχειρες δομές στέγασης, σε περιοχές υψηλού κινδύνου, χωρίς πρόσβαση σε προστασία ή έγκαιρη προειδοποίηση. Το κλίμα γίνεται πολλαπλασιαστής κινδύνου για ήδη ευάλωτους πληθυσμούς.
Η χρηματοδότηση προσαρμογής δεν είναι εύκολο έργο. Ποιος θα πληρώσει; Τα δημόσια ταμεία είναι ήδη υπό πίεση, οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν υψηλό χρέος και ο ιδιωτικός τομέας διστάζει. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο David Nicholson της Mercy Corps, «χρειαζόμαστε πόρους που να φτάνουν απευθείας στους ανθρώπους που ανακατασκευάζουν τα σπίτια τους, ξαναστήνουν τα σχολεία και κρατούν ανοικτά τα συστήματα υγείας». Η προσαρμογή δεν είναι έργο που γίνεται σε συνεδριακές αίθουσες. Γίνεται σε ταράτσες που ξαναχτίζονται μετά από πλημμύρες και σε αγρούς που επανακαλλιεργούνται μετά από ξηρασία.
Καθώς η COP30 προχωρά, ένα πράγμα γίνεται ξεκάθαρο: η μείωση των εκπομπών παραμένει αναγκαία, αλλά όχι αρκετή. Η ανθρωπότητα πρέπει να μάθει να ζει με μια νέα πραγματικότητα. Οι καταιγίδες θα γίνονται ισχυρότερες, οι πυρκαγιές πιο εκτεταμένες και οι θερμοκρασίες πιο επικίνδυνες. Η ανθεκτικότητα είναι η νέα λέξη-κλειδί. Και η προσαρμογή είναι η τελευταία γραμμή άμυνας.
Οι επόμενες ημέρες θα δείξουν αν οι δεσμεύσεις θα γίνουν πραγματική χρηματοδότηση. Προς το παρόν, το ερώτημα παραμένει αναπάντητο: θα βρεθούν τα 310 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο που απαιτούνται για να προστατευθεί ο κόσμος από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης; Ή θα συνεχίσουν οι χώρες να πληρώνουν πολύ περισσότερα σε ανθρώπινες ζωές και οικονομικές απώλειες;
Η COP30, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, δεν συζητά μόνο το πώς θα αλλάξουμε τον πλανήτη. Συζητά το πώς θα τον αντέξουμε.
Πηγή: Reuters
