Ήδη από το 2014 και στην συνέχεια το 2017 η Ελλάδα προχώρησε στην αδειοδότηση διενέργειας ερευνών σε θαλάσσια τεμάχια στο Ιόνιο Πέλαγος και ανοικτά της Κρήτης. Βρισκόμαστε άραγε κοντά στο να ξεκλειδώσουμε το μπαούλο με τα δισεκατομμύρια των εσόδων από τους υδρογονάνθρακες; Μήπως αντί για γεμάτο, το μπαούλο περιέχει πολύ λιγότερα και αβέβαια έσοδα;
Και ποιο είναι το κόστος να το ανοίξουμε; Μήπως τελικά θα πρέπει να μείνει κλειστό; Και αν ναι πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι κανένας δεν θα το ανοίξει;
Οι εξορύξεις υδρογοννθράκων, ιδιαίτερα οι υπεράκτιες, αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλες τεχνικές προκλήσεις, υψηλούς οικονομικούς κινδύνους και αβεβαιότητα και δημιουργούν, με απόλυτη βεβαιότητα, τεράστιες περιβαλλοντικές ζημιές, τόσο στο παρόν, όσο κυρίως στις επόμενες γενιές. Επιλέγω να εστιάσω την προσοχή στις τρεις αυτές παραμέτρους και δεν εξετάζω τους υπαρκτούς γεωπολιτικούς κινδύνους που αυξάνουν την αβεβαιότητα, και άρα το κόστος, εκμετάλλευσης των δυνητικών κοιτασμάτων. Ούτε εξετάζω τους κινδύνους που εμπεριέχει η διαχείριση εσόδων από φυσικούς πόρους σε χώρες με όχι πλήρως αναπτυγμένους θεσμούς (natural resource curse).
Όσον αφορά τις τεχνικές προκλήσεις, αρκεί να αναφερθούμε στην πολύπλοκη γεωλογική ιστορία και τo μεγάλο βάθος, που ξεπερνά τα τρεις χιλιάδες μέτρα, στα τεμάχια ανοικτά της Κρήτης. Οι προκλήσεις αυτές από την μια μεριά ανεβάζουν το κόστος εξόρυξης, εάν επιβεβαιωθούν οικονομικά εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα, ενώ από την άλλη αυξάνουν τις πιθανότητες ατυχήματος. Και είμαι σίγουρος ότι κανείς συντοπίτης μου δεν θα ήθελε να δει το «μάτι της φωτιάς» να ξεπετιέται από τα βάθη της θάλασσας ανοιχτά της Κρήτης, όπως στο πρόσφατο ατύχημα στον πολύπαθο κόλπο του Μεξικού. Θα ήταν η απόλυτη καταστροφή, όχι μόνο για το τουριστικό προϊόν του τόπου.
Όσον αφορά τους οικονομικούς κινδύνους και την αβεβαιότητα, αρκεί να αναφέρω την συνεχή πτώση των τιμών των υδρογονανθράκων, καθώς η ζήτηση μειώνεται κυρίως λόγω της ταχύτατης πλέον ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στην περίπτωση των δυνητικών κοιτασμάτων ανοικτά της Κρήτης, σημαντική αβεβαιότητα προσθέτει και η μεταφορά της παραγωγής στις αγορές και το κόστος που αυτή θα προσθέσει στο τελικό προϊόν. Επιπλέον, το όποιο κέρδος από την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων σαφώς υπολείπεται αυτού που θα προκύψει από την πλήρη ανάπτυξη του δυναμικού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας της χώρας μας, ακόμη και εάν δεν λάβουμε υπόψη την τεράστια διαφορά των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την κοινωνική διάσταση καθώς οι ανανεώσιμες επιτρέπουν επενδύσεις από πολύ μικρότερου μεγέθους επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών κοινωνιών.
Όσον αφορά τις περιβαλλοντικές ζημιές, παρά τη μικρή μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) λόγω των περιοριστικών μέτρων από τον Covid-19, αυτές επανήλθαν σε αυξητική πορεία το 2020 και, οι προβλέψεις για το 2021 είναι ότι θα έχουμε την δεύτερη μεγαλύτερη ετήσια αύξηση εκπομπών CO2 από το 2010. Επανερχόμαστε επομένως δριμύτεροι στην καταστροφική πορεία αύξησης της θερμοκρασίας με τα πολύ ορατά πλέον, σε όλον τον κόσμο, αποτελέσματα πλημμυρών και πυρκαγιών, ενώ πολύ πιο σημαντικά για το μέλλον είναι τα λιγότερο ορατά αποτελέσματα όπως η εξαφάνιση ειδών και η απώλεια σημαντικών οικοσυστημάτων. Καθώς η καύση υδρογονανθράκων παραμένει η κύρια πηγή εκπομπών CO2, μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις αποτελεί η σταδιακή παύση υπαρχουσών εξορύξεων και προφανώς η απαγόρευση νέων ερευνών. Οι αποφάσεις των Ευρωπαϊκών χωρών διαφέρουν.
Από την μια μεριά, η Ιρλανδία αναμένεται άμεσα να απαγορεύσει δια νόμου την αδειοδότηση νέων ερευνών για φυσικό αέριο, ενώ ήδη από το 2019 έχουν απαγορευτεί νέες έρευνες για πετρέλαιο. Επίσης τον Μάιο η Ισπανία, με τον κλιματικό της νόμο, απαγόρευσε νέες έρευνες ή παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου καθώς επίσης έθεσε όριο το 2042 για τις υπάρχουσες άδειες. Λίγο νωρίτερα, τον περασμένο Δεκέμβριο, η Δανία αποφάσισε να ακυρώσει τις προβλεπόμενες οκτώ άδειες και όλες τις μελλοντικές έρευνες και να σταματήσει την υπάρχουσα παραγωγή ως το 2050. Από το 2017 η Γαλλία έχει απαγορεύσει δια Νόμου την έρευνα και παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου μέχρι το 2040. Από την άλλη μεριά το Η.Β. το οποίο θα φιλοξενήσει αρχές Νοεμβρίου την, πολλά υποσχόμενη μετά την επανάκαμψη των Η.Π.Α., συνδιάσκεψη για το κλίμα (COP26), αποφάσισε πρόσφατα να αδειοδοτήσει νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Βόρεια Θάλασσα. Επίσης η Νορβηγία άνοιξε τον Ιούνιο την ετήσια πρόσκληση προσφορών αδειοδότησης νέων εξορύξεων στην Βόρεια, την Νορβηγική και Μπάρεντς Θάλασσα. Δεν θα αναφερθώ σε χώρες όπως η Κίνα, η οποία ακόμη εκδίδει νέες άδειες εξόρυξης λιθάνθρακα και σε άλλες χώρες εκτός Ευρώπης.
Η Ελλάδα καλείται να σταθμίσει κόστη και οφέλη και να αποφασίσει την εκμετάλλευση ή μη των δυνητικών κοιτασμάτων της. Παρά τις σημαντικές αβεβαιότητες που συνεχίζουν να υφίστανται, από οικονομικής σκοπιάς δεν θα ήταν συνετό να μπούμε τελευταίοι σε μια αγορά που μικραίνει πολύ γρήγορα, με παίκτες με μεγάλη εμπειρία και να καταλήξουμε να διαχειριζόμαστε πολύ σύντομα αχρηστευμένα κεφάλαια (όπως η Πτολεμαϊδα 5). Σίγουρα πάντως δεν είναι συνετό να διακινδυνεύσουμε το σημαντικότερο κεφάλαιο που διαθέτουμε και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για την μακρόχρονη ανάπτυξη του τόπου μας, που είναι το φυσικό περιβάλλον.
Τα παραπάνω με οδηγούν στο να συμφωνήσω με την άποψη που πρόσφατα εξέφρασε ο Υπουργός Εξωτερικών κ. Δένδιας: «το Αιγαίο είναι ένας επίγειος παράδεισος. Δεν σχεδιάζουμε να το κάνουμε Κόλπο του Μεξικού. …η Ελλάδα δεν σχεδιάζει στο προσεχές μέλλον να γίνει μια χώρα παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου». Επιπλέον, πιστεύω ότι στο προσεχές μέλλον τα δεδομένα όχι μόνο δεν θα ανατραπούν αλλά θα ενισχυθούν. Καταλήγω λοιπόν στο ότι είναι προς όφελος της Ελλάδας να δεσμευτεί αξιόπιστα, ορθολογικά περιορίζοντας τις επιλογές της, σε μια περιβαλλοντικά φιλική αναπτυξιακή πορεία, ενσωματώνοντας στον υπό διαμόρφωση Κλιματικό Νόμο απαγόρευση αδειοδότησης νέων ερευνών και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Μια τέτοια δέσμευση μπορεί να αποτελέσει ένα ηχηρό κάλεσμα ενεργοποίησης του εγχώριου δυναμικού και προέλκυσης ξένων επενδύσεων για μια νέα αναπτυξιακή πορεία βασισμένη στις νέες τεχνολογίες με σεβασμό στο περιβάλλον.
