Ο κλάδος των μεταφορών, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Delloite, έχει μερίδιο 16% στην παγκόσμια εκπομπή ρύπων, από αυτό το 16%, όπως καταδεικνύει η μελέτη, η ναυτιλιακή βιομηχανία, έχει ένα αντίκτυπο της τάξης του 1,7%.
Σε μία προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης και μετά τους στόχους που έθεσε ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (IMO) του ΟΗΕ για μείωση της έντασης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα της ναυτιλίας κατά 40% έως το 2030 και των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 50% έως το 2050, σε σύγκριση με μια βασική τιμή αναφοράς του 2008, ο κλάδος έχει να αντιμετωπίσει μία σειρά από προκλήσεις για να πετύχει τους στόχους και να ευθυγραμμιστεί με τη νομοθετική δέσμη της Ε.Ε. «Fit for 55», καθώς οι τεχνολογίες δεν βοηθούν ιδιαίτερα προς αυτή την κατεύθυνση.
Ο Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, κ. Γιάννης Πλακιωτάκης, μιλάει στο ESG+ stories για τις προκλήσεις που συναντά η ελληνική ναυτιλία στο δρόμο για την πράσινη μετάβαση και την προσαρμογή των απαιτήσεων της νομοθετικής δέσμης «Fit for 55», για την πράσινη ατζέντα που προωθεί το Υπουργείο όσον αφορά την ακτοπλοϊκή και ποντοπόρο ναυτιλία, για τους στόχους που πρέπει να επιτύχουμε ως χώρα αλλά και σε ποιο σημείο βρίσκεται η υιοθέτηση κριτηρίων ESG από τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον ναυτιλιακό τομέα.
1. Κύριε Υπουργέ, ποιες είναι οι δυσκολίες και οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει η ελληνική ναυτιλία κατά την προσαρμογή της στις απαιτήσεις της νομοθετικής δέσμης «Fit for 55»;
Όπως γνωρίζετε, οι προτάσεις που περιλαμβάνονται στην νομοθετική δέσμη «Fit for 55» αποβλέπουν στην επίτευξη του ευρωπαϊκού κλιματικού στόχου, δηλαδή της κλιματικής ουδετερότητας έως το έτος 2050. Οι επιμέρους νομοθετικές προτάσεις συμπλέκονται μεταξύ τους και επιχειρούν να λειτουργήσουν μερικώς ως καταλύτης και μερικώς ως μοχλός πίεσης προς τη σταδιακή απανθρακοποίηση του ναυτιλιακού τομέα.
Η Ελλάδα υποστηρίζει την προώθηση φιλόδοξων αλλά και ταυτόχρονα εφικτών λύσεων για την ενεργειακή μετάβαση της ναυτιλίας, υπογραμμίζοντας ωστόσο ότι τα ευρωπαϊκά μέτρα θα πρέπει να είναι λειτουργικά, να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες όλων των τομέων της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ναυτιλίας και να περιέχουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις για τους εμπλεκόμενους φορείς, εντός και εκτός του τομέα.
Παράλληλα, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι θαλάσσιες μεταφορές αποτελούν μια κατεξοχήν παγκοσμιοποιημένη βιομηχανία, για την αποτελεσματική και δίκαιη ενεργειακή μετάβαση του ναυτιλιακού τομέα, αποδίδουμε ιδιαίτερη έμφαση στις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται στο πλαίσιο του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ)
Ειδικότερα, όσον αφορά τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει η ελληνική ναυτιλία κατά την προσαρμογή της στις απαιτήσεις της νομοθετικής δέσμης «Fit for 55», ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα:
- Η παραγωγή των εναλλακτικών καυσίμων δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες της παγκόσμιας ναυτιλίας. Προς τούτο, πρέπει να αναληφθούν άμεσα οι αναγκαίες πρωτοβουλίες, σε παγκόσμιο επίπεδο, στις οποίες θα συμμετέχουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς στην παραγωγή καυσίμων, προκειμένου διασφαλιστεί η διαθεσιμότητα ασφαλών και ενεργειακά αποδοτικών καυσίμων.
- Οι λιμένες, όχι μόνο στην ΕΕ αλλά και παγκοσμίως, δεν διαθέτουν τις απαραίτητες υποδομές για τον ανεφοδιασμό των πλοίων με εναλλακτικά καύσιμα ή τη χορήγηση ηλεκτρικής ενέργειας, κατά συνέπεια θα πρέπει άμεσα να λάβουν χώρα οι απαραίτητες επενδύσεις για τον εκσυγχρονισμό τους.
- Η εφαρμογή της νομοθετικής δέσμης αναμένεται να αυξήσει τα λειτουργικά έξοδα των εταιριών του κλάδου. Η χώρα μας πρωτοστάτησε στις προσπάθειες για την αναγνώριση της δυνατότητας θεμελίωσης της ευθύνης συμμόρφωσης του εμπορικού διαχειριστή (“commercial operator”), όταν αυτός επιλέγει το καύσιμο που θα χρησιμοποιηθεί και την πορεία του πλοίου, εφαρμόζοντας με τον πλέον αρμόζοντα τρόπο τη θεμελιώδη αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει».
- Τέλος, και ειδικώς για τη χώρα μας, ιδιαίτερη πρόκληση αποτελεί η αποφυγή αύξησης του κόστους ζωής των νησιωτών μας και η διατήρηση παροχής ποιοτικών ακτοπλοϊκών υπηρεσιών. Στην κατεύθυνση αυτή, επιδιώχθηκε η χορήγηση εξαίρεσης από την εφαρμογή των απαιτήσων της νομοθετικής δέσμης, έως το 2030 σε ακτοπλοϊκά πλοία που εξυπηρετούν νήσους με λιγότερους από 200.000 κατοίκους. Με τον τρόπο αυτό, εκτιμάται ότι αντιμετωπίζεται επαρκώς ο οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος για τους κατοίκους, παραγωγούς και επισκέπτες των νησιωτικών μας περιοχών, ενώ παράλληλα παρέχεται ζωτικός χρόνος τόσο για την επαρκή διαθεσιμότητα εναλλακτικών καυσίμων όσο και για την ενεργειακή μετάβαση του ακτοπλοϊκού στόλου.
2. Ποια είναι η στρατηγική του Υπουργείου προκειμένου να προωθηθεί η πράσινη ατζέντα στο χώρο της ναυτιλίας, τόσο της ακτοπλοϊκής όσο και της ποντοπόρου;
Βασική προτεραιότητα αποτελεί η Ελλάδα να καταστεί ένας σημαντικός και ισχυρός πρωταγωνιστής στη διαμόρφωση ναυτιλιακής πολιτικής με θετική επιρροή στα παγκόσμια ναυτιλιακά δρώμενα και ελκυστικό ναυτιλιακό κέντρο που να στοχεύει στην βιώσιμη ανάπτυξη και στην αριστεία. Προς τούτο επιδίωξη μας παραμένει η ενίσχυση του ελληνικού νηολογίου και η περαιτέρω ανάπτυξη του ελληνικού συμπλέγματος ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται με επιτυχία στις αναδυόμενες προκλήσεις.
«Η χώρα μας συμμετέχει ενεργά, πρωταγωνιστεί τολμώ να πω, καταθέτοντας τεκμηριωμένες προτάσεις σε μια προσπάθεια διαμόρφωσης φιλόδοξων αλλά ταυτόχρονα ρεαλιστικών λύσεων για την ενεργειακή μετάβαση της ναυτιλίας»
Όπως προανέφερα, η χώρα μας συμμετέχει ενεργά, πρωταγωνιστεί τολμώ να πω, καταθέτοντας τεκμηριωμένες προτάσεις, τόσο στο Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό, όσο και στα θεσμικά Όργανα της ΕΕ σε μια προσπάθεια διαμόρφωσης φιλόδοξων αλλά ταυτόχρονα ρεαλιστικών λύσεων για την ενεργειακή μετάβαση της ναυτιλίας, πριν αυτές καταστούν υποχρεωτικά εφαρμοστέες.
Ήδη από το στάδιο διαπραγμάτευσης της νομοθετικής δέσμης «Fit for 55», γίνονται προσπάθειες για την ανακατεύθυνση των εσόδων από την επέκταση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών και της αύξησης της φορολογίας καυσίμων σε δράσεις υποστήριξης της πράσινης μετάβασης της ναυτιλίας και τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης επενδύσεων για ανανέωση του στόλου με πλοία χαμηλών και μηδενικών εκπομπών.
Παράλληλα εξετάζονται όλες οι δυνατότητες και διερευνώνται οι αναγκαίες ρυθμιστικές πρωτοβουλίες οι οποίες θα πρέπει να λάβουν χώρα προκειμένου επιταχύνουν την ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών εφοδιασμού με εναλλακτικά καύσιμα και ηλεκτρισμό στα λιμάνια της χώρας
Τέλος, κλειδί στην επιτυχή μετάβαση σε μία πιο πράσινη ναυτιλία αποτελεί και η χρήση καινοτομιών μέσω και της συνεργασίας του δημόσιου τομέα με τη βιομηχανία, στο πλαίσιο ανταλλαγής γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών. Με τον τρόπο αυτό αναμένεται να αναδειχθούν νέες τεχνολογίες για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα στο ναυτιλιακό τομέα. Με την ευρεία διαθεσιμότητα και χρήση ασφαλών, ενεργειακά αποδοτικών και αξιόπιστων ναυτιλιακών τεχνολογιών, θα συμβάλλουμε πραγματικά στην επίτευξη μίας οικονομικά αποδοτικής, κοινωνικά δίκαιης και βιώσιμης ναυτιλιακής ανάπτυξης. Προς αυτή την κατεύθυνση εξετάζεται η δυνατότητα παροχής των κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων για την ενθάρρυνση της έρευνας και της καινοτομίας στη ναυτιλία.
3. Για να μιλήσουμε για μία δίκαιη ενεργειακή μετάβαση του ναυτιλιακού τομέα, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης προτύπων έντασης των ναυτιλιακών καυσίμων σε άνθρακα που προωθεί η πρόταση FuelEU Maritime, τι μέτρα κατά τη γνώμη σας πρέπει να ληφθούν;
Με γνώμονα το γεγονός ότι οι θαλάσσιες μεταφορές αποτελούν μια παγκοσμιοποιημένη βιομηχανία, τα ανώτατα επίπεδα της έντασης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στα ναυτιλιακά καύσιμα θα πρέπει να ρυθμίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο, με την υιοθέτηση μέτρων από τον ΙΜΟ. Επιπρόσθετα, προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί σε σημαντικές, εντατικές και συντονισμένες επενδύσεις στο πεδίο της έρευνας, από εμπλεκόμενους φορείς εκτός του ναυτιλιακού τομέα, όπως κατασκευαστές μηχανών, ναυπηγεία, παραγωγούς καυσίμων και προμηθευτές ενέργειας, για την ανάπτυξη ασφαλών και οικονομικά βιώσιμων εναλλακτικών καυσίμων και καινοτόμων τεχνολογιών πρόωσης, άλλως η ναυτιλία θα αναλάμβανε βάρη και απαιτήσεις που δεν θα της αναλογούσαν, χωρίς να καταφέρει να απεξαρτηθεί από τον άνθρακα.
Την ίδια στιγμή, δεν θα πρέπει ποτέ να παραβλέπουμε ή να παραγνωρίζουμε τις περιοχές που είναι περισσότερο εξαρτημένες από τις θαλάσσιες μεταφορές, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας τα νησιά μας, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο τις πιο απομακρυσμένες, τις αναπτυσσόμενες και τις μικρές νησιωτικές χώρες.
Όλες αυτές οι παράμετροι είναι κρίσιμοι όταν μιλάμε για μια μετάβαση που θα είναι πραγματικά δίκαιη.
4. Η υιοθέτηση των κριτήριων ESG από τις ναυτιλιακές εταιρείες αποτελεί παράγοντα ουσιαστικής συνεισφοράς στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Που βρίσκεται αυτή τη στιγμή ο συγκεκριμένος κλάδος στην Ελλάδα όσον αφορά στην ενσωμάτωση των κριτηρίων αυτών;
Στη δυναμική και απαιτητική εποχή που διάγουμε, την εποχή της κλιματικής αλλαγής, της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και της σταδιακής επιστροφής στην κανονικότητα μετά την πανδημία, η αξία μιας εταιρείας δεν κρίνεται πλέον μόνο από το κεφάλαιό της και τα ετήσια κέρδη της, αλλά και από τη στάση της και τις ενέργειές της σε θέματα περιβάλλοντος, κοινωνίας και εταιρικής διακυβέρνησης. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι η ελληνική ναυτιλία είναι για άλλη μια φορά πρωτοπόρος στην υιοθέτηση των κριτηρίων ESG
- εφαρμόζοντας με προσήλωση τους αυστηρότερους περιβαλλοντικούς κανόνες και πρότυπα για τη διεθνή ναυτιλία τόσο από τα στελέχη των εταιριών στην ξηρά όσο και από τους ναυτικούς στη θάλασσα, όπως αυτά εγκρίνονται από το Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (ΙΜΟ) και συμμετέχοντας σε διάφορες ενώσεις και fora που ως στόχο έχουν την ανθρακοποίηση των ναυτιλιακών μεταφορών,
- υιοθετώντας υψηλά στάνταρντ εταιρικής διακυβέρνησης, τα οποία ισχυροποιούνται στην πράξη με την εφαρμογή εταιρικών πρωτοκόλλων και κωδίκων ηθικής και συμπεριφοράς, και
- επενδύοντας στον άνθρωπο και την κοινωνία μέσω της προστασίας της ασφάλειας και της υγείας των ναυτικών και της υιοθέτησης κοινωνικών δράσεων.
«Δεν αποτελεί έκπληξη ότι η ελληνική ναυτιλία είναι για άλλη μια φορά πρωτοπόρος στην υιοθέτηση των κριτηρίων ESG»
Η διαχρονική παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της ελληνικής ναυτιλίας μόνο τυχαία δεν είναι. Είναι αποτέλεσμα της επένδυσης στην ποιότητα, στην ασφάλεια, την προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική ευθύνη.
5. Τι εννοούμε πρακτικά όταν λέμε «πράσινη» και βιώσιμη ναυτιλία; Ποιοι είναι οι στόχοι που πρέπει να επιτύχουμε;
Ναυτιλία, η οποία επιβαρύνει ελάχιστα το περιβάλλον, ενώ συνεχίζει να εξυπηρετεί, και μάλιστα με αυξανόμενους ρυθμούς και με το χαμηλότερο δυνατό κόστος τον άνθρωπο και τις κοινωνίες του, τόσο σε τοπικό και περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, από άκρη σε άκρη της γης, συνεισφέροντας καθοριστικά στη βιώσιμη ανάπτυξη και εξέλιξή τους. Αυτό σημαίνει «πράσινη» και βιώσιμη ναυτιλία. Ήδη υπάρχει και εφαρμόζεται το διεθνές νομικό πλαίσιο με ιδιαίτερα αυστηρούς κανόνες όσον αφορά τον ουσιαστικό περιορισμό της ρύπανσης που προκαλείται από τα πλοία μέσω κάθε είδους απορρίψεων καθώς και μεταφοράς ξενικών ειδών.
«Είναι λοιπόν απαραίτητο να διασφαλιστεί η απαραίτητη χρηματοδότηση προκειμένου να εντατικοποιηθεί η έρευνα και η ανάπτυξη των κατάλληλων καυσίμων και να εξασφαλιστεί η παγκόσμια διαθεσιμότητα και επάρκειά τους ώστε να μπορεί να πραγματοποιηθεί το όραμα του πραγματικά «πράσινου» πλοίου»
Η υλοποίηση όμως του ανωτέρω στόχου στην πράξη προϋποθέτει και την απανθρακοποίηση της διεθνούς ναυτιλίας μέσω της χρήσης καθαρών καυσίμων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τα πλοία σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι λοιπόν απαραίτητο να διασφαλιστεί η απαραίτητη χρηματοδότηση προκειμένου να εντατικοποιηθεί η έρευνα και η ανάπτυξη των κατάλληλων καυσίμων και να εξασφαλιστεί η παγκόσμια διαθεσιμότητα και επάρκειά τους ώστε να μπορεί να πραγματοποιηθεί το όραμα του πραγματικά «πράσινου» πλοίου, που, από τη ναυπήγηση μέχρι την ανακύκλωσή του, υπηρετεί τον άνθρωπο, την κοινωνία και το περιβάλλον.
6. Οι τεχνολογίες ηλεκτροκίνησης και εναλλακτικών καυσίμων είναι σε ικανοποιητικό επίπεδο για την πράσινη μετάβαση της ελληνικής ακτοπλοΐας;
Ο κλάδος της ελληνικής ακτοπλοΐας, οι ενεργειακές ανάγκες του οποίου καλύπτονται τη στιγμή αυτή αποκλειστικά από ορυκτά καύσιμα, είναι αντιμέτωπος με σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά την ενεργειακή του μετάβαση. Βέβαια δεν είναι ο μόνος, για εμάς όμως στην Ελλάδα είναι πολύ σημαντικός. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ύπαρξη ενός σταθερού και αξιόπιστου ακτοπλοϊκού δικτύου συνιστά βασικό παράγοντα οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής της χώρας, την τρέχουσα περίοδο εκπονείται μελέτη η οποία αξιολογεί τις εναλλακτικές λύσεις για την ενεργειακή μετάβαση της ακτοπλοΐας καθώς και τις δυνατότητες χρηματοδότησης πλοίων και φυσικά υποδομών εναλλακτικών καυσίμων.
Η δράση αυτή ανακοινώθηκε μάλιστα στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Διάσκεψης για το Κλίμα (COP 27) που πραγματοποιήθηκε στην Αίγυπτο στις αρχές του μήνα, αποδεικνύοντας την προτεραιότητα που αποδίδει η Χώρα μας στην απανθρακοποίηση του ναυτιλιακού τομέα συνολικά.
Με την ευκαιρία αυτή, επιτρέψτε μου και ένα σχόλιο για την ηλεκτροκίνηση: είναι λίγο πολύ γνωστό ότι η σημερινή τουλάχιστον τεχνολογία μπορεί να καλύψει τις ανάγκες πολύ μικρών αποστάσεων, όπως είναι τα πορθμεία, όχι όμως το σύνολο της ακτοπλοΐας, πολλώ δε μάλλον της ενεργειακές απαιτήσεις της ποντοπόρου ναυτιλίας. Αντιθέτως, η εξυπηρέτηση των ενεργειακών αναγκών των πλοίων στα λιμάνια μπορεί και πρέπει να καλύπτεται στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό μέσω ηλεκτρισμού, κάτι που υποστηρίζει ένθερμα η Ελλάδα στις σχετικές διαπραγματεύσεις.