Το πλαστικό είναι σχεδόν συνώνυμο της ρύπανσης στο μυαλό των περισσότερων από εμάς. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια από αρμόδιους φορείς να αλλάξει η συγκεκριμένη κατάσταση, μιας και το πλαστικό παρότι είναι εξαιρετικά επιβαρυντικό για το περιβάλλον αν αφεθεί, αποτελεί εντούτοις ένα πλήρως ανακυκλώσιμο υλικό. Το βασικό ζήτημα είναι το «κακό» που έχει ήδη γίνει από την λανθασμένη διαχείριση των πλαστικών: από την θαλάσσια ρύπανση, μέχρι τα μικροπλαστικά που υπάρχουν παντού και απειλούν μέχρι και τον ανθρώπινο οργανισμό.
Οι επιστήμονες σήμερα συνεχίζουν να μελετούν τον κόσμο των πλαστικών και τις επιπτώσεις τους στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, με νέες έρευνες που αποκαλύπτουν επιπτώσεις πολύ σοβαρότερες απ΄ότι περιμέναμε…
Μια αναλυτική έκθεση του ερευνητικού οργανισμού Plastics & Climate Project, η οποία βασίστηκε στην αξιολόγηση εκατοντάδων επιστημονικών δημοσιεύσεων, έρχεται να θέσει νέα δεδομένα: η επίδραση των πλαστικών στο φαινόμενο του θερμοκηπίου ενδέχεται να είναι πολύ μεγαλύτερη και πιο σύνθετη από όσο παρουσιάζεται στα υφιστάμενα κλιματικά μοντέλα.
Σε αυτό έρχεται να προστεθεί και η πρόσφατη μελέτη του Εθνικού Εργαστηρίου Lawrence Berkeley (2024), η παγκόσμια παραγωγή πλαστικών ευθύνεται για περίπου το 5% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου – ποσοστό υψηλότερο από αυτό της διεθνούς ναυτιλίας ή ακόμη και της αεροπορίας. Η εκτίμηση αυτή καλύπτει τις εκπομπές που προκύπτουν από την εξόρυξη και μεταφορά ορυκτών καυσίμων, τη μετατροπή τους σε πλαστικά και τη διαμόρφωση τελικών προϊόντων. Δεν περιλαμβάνει, ωστόσο, τις δευτερογενείς επιπτώσεις των μικροπλαστικών στους οικολογικούς μηχανισμούς δέσμευσης άνθρακα.
«Η συμβολή των πλαστικών στην κλιματική αλλαγή έχει υποεκτιμηθεί. Αυτό σημαίνει ότι καταναλώνουμε περισσότερο από τον διαθέσιμο " προϋπολογισμένο άνθρακα" του πλανήτη», τονίζει η Holly Kaufman, συνεργάτιδα του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Πόρων και συντάκτρια της έκθεσης.
Μικροπλαστικά: Οι σιωπηλοί επιβραδυντές του κύκλου του άνθρακα
Ένας από τους πιο κρίσιμους φυσικούς μηχανισμούς δέσμευσης άνθρακα είναι το λεγόμενο «θαλάσσιο χιόνι» – μικροσκοπικά οργανικά σωματίδια που σχηματίζονται από απομεινάρια πλαγκτόν και περιττώματα θαλάσσιων οργανισμών και καταλήγουν στον βυθό. Αυτός ο «βιολογικός καταρράκτης» συγκρατεί τεράστιες ποσότητες άνθρακα μακριά από την ατμόσφαιρα.
Η παρουσία μικροπλαστικών στον ωκεανό, ωστόσο, φαίνεται πως αποσταθεροποιεί αυτή τη διεργασία. Το πλαστικό μπορεί να μειώσει την ικανότητα του φυτοπλαγκτόν να φωτοσυνθέτει, να κάνει τους οργανισμούς πιο πεπλατησμένους τόσο ώστε δεν καταβυθίζονται, ή ακόμη και να διαλύει τα κόπρανα των ψαριών, περιορίζοντας έτσι τη μεταφορά οργανικού άνθρακα στον πυθμένα.
Η θαλάσσια βιολόγος Tracy Mincer αναφέρει ότι σε ορισμένα δείγματα από μεγάλα θαλάσσια βάθη, έως και το 5% του θαλάσσιου χιονιού αποτελείται πλέον από πλαστικά σωματίδια – μια ένδειξη σοβαρής διατάραξης του οικοσυστήματος.
Οι συνέπειες στη στεριά
Πέρα από τον ωκεανό, το πλαστικό φαίνεται πως επηρεάζει και το γήινο έδαφος. Αν και η έρευνα βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, ενδείξεις δείχνουν ότι τα μικροπλαστικά μπορεί να μεταβάλλουν τη συμπεριφορά των μικροβίων στο έδαφος – διαταράσσοντας την αποθήκευση και την απελευθέρωση άνθρακα, και κατά συνέπεια επηρεάζοντας το ενεργειακό ισοζύγιο του πλανήτη.
Επιπλέον, οι επιστήμονες μελετούν την πιθανότητα τα μικροπλαστικά να μεταβάλλουν την ανακλαστικότητα του πλανήτη. Κανονικά, επιφάνειες όπως το χιόνι και ο πάγος ανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία, συμβάλλοντας στη διατήρηση χαμηλότερων θερμοκρασιών. Όταν όμως καλύπτονται από πλαστικά σωματίδια, χάνουν μέρος αυτής της ιδιότητας, εντείνοντας το φαινόμενο της υπερθέρμανσης.
Η πρώτη αντίδραση της βιομηχανίας
Η έκθεση δεν πέρασε απαρατήρητη από τη βιομηχανία πλαστικού. Ο Ross Eisenberg, πρόεδρος της ένωσης America’s Plastic Makers, δήλωσε ότι τα συμπεράσματα βασίζονται σε αβέβαια δεδομένα και αγνοούν τα περιβαλλοντικά οφέλη των πλαστικών.
«Τα πλαστικά είναι απαραίτητα για την επίτευξη των κλιματικών μας στόχων. Χάρη σε αυτά, τα αυτοκίνητα γίνονται πιο ελαφριά, ενισχύεται η καθαρή ενέργεια, περιορίζονται τα απορρίμματα τροφίμων και βελτιώνεται η ενεργειακή απόδοση των κτιρίων», υποστήριξε.
Τα πλαστικά στην Ελλάδα
Η ελληνική βιομηχανία πλαστικών, με ετήσια παραγωγή ύψους περίπου 2 δισ. ευρώ και περισσότερες από 1.000 ενεργές επιχειρήσεις, έχει καθιερωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους κλάδους της μεταποίησης. Το 2021, οι εξαγωγές πλαστικών προϊόντων ανήλθαν σε 1,6 δισ. ευρώ, ενώ η συνολική παραγωγή ξεπέρασε τους 2 εκατομμύρια τόνους. Είτε πρόκειται για υλικά συσκευασίας είτε για κατασκευαστικά προϊόντα, η ελληνική παραγωγή ενισχύει την ευρωπαϊκή και παγκόσμια αλυσίδα του πλαστικού — μαζί όμως και το συνολικό του αποτύπωμα…
Την ίδια ώρα, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδας και τα μέλη του δηλώνουν ότι εργάζονται ενεργά για τη μετάβαση προς την κυκλική οικονομία, θεωρώντας την ως μια σημαντική ευκαιρία τόσο για την ανταγωνιστικότητα όσο και για την προστασία του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τους στόχους της Ε.Ε., έως το 2030 οι πολίτες καλούνται να ανακυκλώνουν το 70% των αστικών αποβλήτων και το 80% των αποβλήτων συσκευασίας, ενώ από το 2025 απαγορεύεται η υγειονομική ταφή ανακυκλώσιμων υλικών. Μια πιο συστηματική εφαρμογή αυτών των στόχων —και ιδίως η ανακύκλωση των πλαστικών— θα μπορούσε να δημιουργήσει, σύμφωνα με τον ΣΒΠΕ, έως και 120.000 νέες θέσεις εργασίας στην Ευρώπη, μετατρέποντας τα πλαστικά από μέρος του προβλήματος σε μέρος της λύσης.