ESG+Stories

STORIES

«Οι σεισμοί συνδέονται και με την κλιματική αλλαγή»: Μύθος ή αλήθεια;

«Οι σεισμοί συνδέονται και με την κλιματική αλλαγή»: Μύθος ή αλήθεια;

Τι αποτελέσματα δίνουν οι σχετικές έρευνες για το ερώτημα που συχνά τίθεται και πόσο θωρακισμένοι αισθάνονται οι Έλληνες απέναντι στις σεισμικές δονήσεις;

Τις τελευταίες μέρες οι Κυκλάδες έχουν έρθει αντιμέτωπες με το σκληρό πρόσωπο των τεκτονικών σεισμών. Τα σχολεία παραμένουν κλειστά, οι κάτοικοι σε ετοιμότητα, οι τουρίστες ακολουθούν οδηγίες των τοπικών αρχών και των πρεσβειών τους, ενώ το 112 δεν έχει πάψει να χτυπάει. Σημειώνεται ότι χθες, 3/2/2025, έγιναν και οι πρώτες κατολισθήσεις στην Καλντέρα Σαντορίνης, οι οποίες είχαν προβλεφθεί από τους ειδικούς. Στο σημείο αυτό θα δοκιμαστεί για άλλη μία φορά η ετοιμότητα του κρατικού μηχανισμού σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, που απ΄ότι φαίνεται μόνο θα πληθαίνουν από εδώ και στο εξής. Μία μεγάλη κουβέντα που ανοίγει κατά καιρούς στην επιστημονική κοινότητα είναι κατά πόσο οι σεισμοί συνδέονται με την υφιστάμενη κατάσταση της κλιματικής αλλαγής. Μύθος ή αλήθεια ;

kaldera
Φωτογραφία από την Καλντέρα, Τετάρτη 3/1/2025

Τον 4ο πρό Χριστού αιώνα, ο Αριστοτέλης διατύπωσε την άποψη ότι οι σεισμοί προκαλούνται από παγιδευμένο αέρα που δραπετεύει απότομα από σπηλιές του υπεδάφους. Έλεγε μάλιστα, ότι οι παγιδευμένες αέριες μάζες δημιουργούν ασυνήθιστη ζέστη και άπνοια στην επιφάνεια της γης, και άρα τέτοιες θερμοκρασίες πρέπει να «προειδοποιούν» τους πολίτες ότι έρχεται σεισμός. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η αλήθεια απέχει πολύ απ΄αυτό κι ότι οι περισσότεροι σεισμοί προκαλούνται από τεκτονικές διεργασίες - δυνάμεις μέσα στη στερεά Γη που προκαλούν αλλαγές στη δομή του φλοιού της, κυρίως τη ρήξη υπόγειων μαζών κατά μήκος ρηγμάτων. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι περισσότεροι σεισμοί συμβαίνουν πολύ κάτω από την επιφάνεια της Γης, πολύ πέρα ​​από την επίδραση των επιφανειακών θερμοκρασιών και συνθηκών. Τέλος, γνωρίζουμε ότι η στατιστική κατανομή των σεισμών είναι περίπου ίση σε όλους τους τύπους καιρικών συνθηκών.

Σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ, η μόνη συσχέτιση που έχει σημειωθεί μεταξύ σεισμών και καιρού είναι ότι σημαντικές αλλαγές στην ατμοσφαιρική πίεση που προκαλούνται από μεγάλης έντασης καταιγίδες όπως οι τυφώνες έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν περιστασιακά αυτό που είναι γνωστό ως «αργοί σεισμοί», οι οποίοι απελευθερώνουν ενέργεια για συγκριτικά μεγάλες χρονικές περιόδους, αλλά δεν οδηγούν σε τράνταγμα του εδάφους όπως κάνουν οι παραδοσιακοί σεισμοί. Σημειώνουν ότι, ενώ τέτοιες μεγάλες αλλαγές πίεσης θα μπορούσαν ενδεχομένως να συμβάλουν στην πυροδότηση ενός καταστροφικού σεισμού, «οι αριθμοί είναι μικροί και δεν είναι στατιστικά σημαντικοί».

Ο  γεωφυσικός Paul Lundgren του Εργαστηρίου Jet Propulsion της NASA στην Πασαντένα της Καλιφόρνια σε σχετική έρευνα της NASA το 2021, ξεκαθάρισε ότι για να γίνει οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από το θέμα πρέπει πρώτα να προσδιοριστούν τα είδη τεκτονικών διεργασιών που μπορεί να σχετίζονται με κλιματικά φαινόμενα. Η βασική αρχή στην οποία εμμένουν οι επιστήμονες είναι ότι οι σεισμοί μπορούν να προκληθούν ή να ανασταλούν από αλλαγές στην ποσότητα της πίεσης σε ένα ρήγμα. Η μεγαλύτερη κλιματική μεταβλητή που θα μπορούσε να αλλάξει τα φορτία τάσης ρήγματος είναι τα επιφανειακά ύδατα με τη μορφή βροχής και χιονιού. «Συνήθως, εκεί που έχουμε δει αυτούς τους τύπους συσχετισμών είναι η μικροσεισμικότητα – μικρής έντασης σεισμοί, πολύ μικρότεροι από ό,τι μπορούν να αισθανθούν οι άνθρωποι», είπε. «Αυτά συμβαίνουν αρκετά συχνά κι ούτε τα καταλαβαίνουμε».

indonesia
Εικόνα από τον φονικό σεισμό της Ινδονησίας το 2004

Ο Lundgren ανέφερε το έργο του συναδέλφου του Jean-Philippe Avouac και άλλων ερευνητών στο Caltech, οι οποίοι βρήκαν μια συσχέτιση μεταξύ της ποσότητας μικροσεισμικότητας στα Ιμαλάια και της ετήσιας εποχής των μουσώνων. Κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, μεγάλες ποσότητες βροχοπτώσεων πέφτουν στην Ινδο-Γαγγετική Πεδιάδα, η οποία περιλαμβάνει τις βόρειες περιοχές της ινδικής ηπείρου. Αυτό αυξάνει τα φορτία καταπόνησης στον φλοιό της Γης και μειώνει τα επίπεδα μικροσεισμικότητας στα γειτονικά Ιμαλάια. Κατά τη χειμερινή ξηρή περίοδο, όταν υπάρχει λιγότερο βάρος νερού στον φλοιό της Γης στην πεδιάδα, η μικροσεισμικότητα των Ιμαλαΐων κορυφώνεται. Ο Lundgren λέει ότι γίνεται πολύ πιο δύσκολο, ωστόσο, να βγάλουμε τέτοια συμπεράσματα για μεγαλύτερους σεισμούς.

 Αναφορικά με την επίδραση της ξηρασίας, εδώ φαίνεται να υπάρχει εντονότερη σχέση με την πρόκληση σεισμικών δονήσεων. Έρευνα από τον επιστήμονα της JPL, Donald Argus, το 2017 χρησιμοποιώντας δεδομένα από ένα δίκτυο σταθμών GPS υψηλής ακρίβειας στην Καλιφόρνια, το Όρεγκον και την Ουάσιγκτον διαπίστωσε ότι οι εναλλασσόμενες περίοδοι ξηρασίας και έντονων βροχοπτώσεων στη Σιέρα Νεβάδα μεταξύ 2011 και 2017 προκάλεσαν αυξομείωση της οροσειράς, καθώς οι βράχοι του βουνού έχασαν νερό κατά τη διάρκεια της ξηρασίας και στη συνέχεια το ανακτούσαν στην βροχόπτωση. Η μελέτη δεν εξέτασε συγκεκριμένα πιθανές επιπτώσεις σε ρήγματα, αλλά τέτοιες αλλαγές στρες θα μπορούσαν ενδεχομένως να γίνουν αισθητές σε σφάλματα εντός ή κοντά στην περιοχή.

Ένα άλλο φαινόμενο που σχετίζεται με το κλίμα και πολλοί υποστηρίζουν ότι συνδέεται με τεκτονικές διεργασίες είναι οι παγετώνες. Η υποχώρηση ενός παγετώνα μπορεί να μειώσει τα φορτία καταπόνησης στον επίγειο φλοιό, επηρεάζοντας την κίνηση του υποεπιφανειακού μάγματος. Μια μελέτη του 2019 στο περιοδικό GEOLOGY σχετικά με την ηφαιστειακή δραστηριότητα στην Ισλανδία μεταξύ 4.500 και 5.500 ετών, όταν η Γη ήταν πολύ πιο ψυχρή από σήμερα, βρήκε μια σχέση μεταξύ της απομάκρυνσης των παγετώνων και της αυξημένης ηφαιστειακής δραστηριότητας. Αντίθετα, όταν η κάλυψη των παγετώνων αυξήθηκε, οι εκρήξεις μειώθηκαν. Η ταχεία κίνηση των παγετώνων έχει επίσης αποδειχθεί ότι προκαλεί αυτό που είναι γνωστό ως παγετώδεις σεισμοί. Οι παγετώδεις σεισμοί στη Γροιλανδία κορυφώνονται σε συχνότητα τους καλοκαιρινούς μήνες και αυξάνονται σταθερά με την πάροδο του χρόνου, πιθανώς ως απάντηση στην υπερθέρμανση του πλανήτη.

alaska
Εικόνα από τον μεγάλο σεισμό στην Αλάσκα, το 1964

Τον Ιούνιο του 2024, σε μελέτη του Science Advances οι ερευνητές του ΜΙΤ, ήταν πιο δεκτικοί στην συσχέτιση κλιματικής αλλαγής και σεισμικής δραστηριότητας. Μάλιστα για το μέλλον προβλέπουν ότι η επίδραση του κλίματος στους σεισμούς θα μπορούσε να γίνει πιο έντονη με την υπερθέρμανση του πλανήτη. «Αν πάμε σε ένα κλίμα που αλλάζει με γρηγορότερους ρυθμούς και δούμε ακόμα πιο έντονες συνθήκες βροχοπτώσεων, αναμένουμε ανακατανομή του νερού στην ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και τις ηπείρους. Αυτό θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο φορτώνεται ο φλοιός της Γη», επισήμανε ο επικεφαλής της μελέτης William Frank.

Από τα μέχρι τώρα στοιχεία λοιπόν, φαίνεται ότι η σύνδεση των δύο φαινομένων είναι αμυδρή, τουλάχιστον με τις σημερινές κλιματικές συνθήκες. Ωστόσο οι επιστήμονες απ΄ότι αποτυπώνεται δεν αποκλείουν πως μια αύξηση της έντασης της κλιματικής αλλαγής δεν θα επηρεάσει και τη σεισμική δραστηριότητα. Κλείνοντας με τα καθ΄ημάς, έρευνα της ΔΙΑΝΕΟΣΙΣ, τον Ιούνιο του 2022, στόχευσε στο να αποτυπώσει τις αντιλήψεις των Ελλήνων για την κλιματική αλλαγή και τις απειλές που αυτή συνεπάγεται. Εκεί, το 78,1% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν έχει υπόψιν κάποιο σχέδιο έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση σεισμού, πλημμύρας ή πυρκαγιάς, ενώ το 69,6% δήλωσε ότι η οικία τους δεν είναι ασφαλισμένη έναντι τέτοιων φυσικών καταστροφών. Ολοκληρώνοντας όμως πιο αισιόδοξα, το 53,8% συζητάει πλέον με τους ιδιοκτήτες, ή τους υπόλοιπους ενοίκους της πολυκατοικίας, για την άμεση κατάστρωση ενός σχεδίου έκτακτης ανάγκης.