Όταν ακούμε για «πράσινα» νησιά, το μυαλό μας πάει στην Τήλο, την Αστυπάλαια και τη Χάλκη — τα νησιωτικά project που πρωτοστάτησαν στην αλλαγή παραδείγματος και την ουσιαστική ενεργειακή μετάβαση μέσα από στοχευμένες δράσεις. Όμως ένα ήσυχο κύμα αλλαγής έχει ήδη φτάσει και σε άλλα μικρά ελληνικά νησιά, τα οποία οργανώνουν τις κινήσεις τους, πάντα με το βλέμμα στραμμένο στο 2030.
Τα GR-ECO Islands και τα κριτήρια επιλεξιμότητας
Σημαντική συμβολή σε αυτή την κατεύθυνση έχει και το πρόγραμμα GR-ECO Islands, μια πρωτοβουλία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, το ΣΔΑΜ και όπως όλα δείχνουν το υπό σύσταση Ταμείο Απανθρακοποίησης Νήσων. Το GR-ECO Islands, αφορά νησιά με περιορισμένο πληθυσμό (3.000–5.000 κατοίκους) και χαμηλή πιθανότητα σύνδεσης με το ηπειρωτικό δίκτυο ηλεκτρισμού. Το όραμα είναι αυτά τα νησιά να αποκτήσουν σύγχρονες, «πράσινες» υποδομές: ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έργα αποθήκευσης και ηλεκτροκίνησης, συστήματα ανακύκλωσης, διαχείρισης λυμάτων και κυκλικής οικονομίας. Μέχρι στιγμής σχεδιάζονται δράσεις σε 40 μικρά ελληνικά νησιά, τα οποία πρόκειται να έχουν προχωρήσει σημαντικά ή και ολοκληρωθεί μέχρι το 2030.
Παρακάτω συγκεντρώσαμε το παράδειγμα τριών νησιών που έχουν προχωρήσει σε δράσεις ενεργειακής μετάβασης, οι οποίες παρότι δεν έχουν γίνει ακόμα τόσο γνωστές, δίνουν τον «τόνο» του μέλλοντος!
Πόρος: Απανθρακοποίηση θαλάσσιων μεταφορών και βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων
Στον Πόρο, η μετάβαση δεν περιορίζεται μόνο στον τομέα της ενέργειας. Εκτός από την υιοθέτηση ανανεώσιμων πηγών και τη σταδιακή αντικατάσταση του στόλου οχημάτων με ηλεκτρικά, έχει τεθεί σε προτεραιότητα η απανθρακοποίηση των θαλάσσιων μεταφορών. Ο Δήμος σχεδιάζει την αντικατάσταση των παραδοσιακών επιβατηγών σκαφών με ηλεκτροκίνητα, με σκοπό τον περιορισμό των εκπομπών ρύπων και την προστασία του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Αυτά, σε έναν τόπο που οι θαλάσσιες μεταφορές είναι το άλφα και το ωμέγα, μιας και οι κάτοικοι του Πόρου χρησιμοποιούν σχεδόν καθημερινά τα «θαλάσσια ταξί» για να επισκεφθούν κοντινές περιοχές, όπως ο Γαλατάς, το Μετόχι και η Ύδρα. Παράλληλα, στο νησί εφαρμόζεται μοντέλο μηδενικών αποβλήτων, με ενίσχυση της πρακτικής διαλογής στην πηγή (που έχει «λανσάρει» ήδη η Τήλος) και επένδυση σε δομές ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης υλικών. Το σύνολο των έργων, σύμφωνα με τους υπεύθυνους, έχει ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2026.
Ύδρα: Η ανταποδοτική ανακύκλωση σε πρώτο πλάνο
Η αρχοντική Ύδρα, είναι γνωστή για το κοσμοπολίτικο στοιχείο της, αλλά και για την πλήρη απουσία αυτοκινήτων από το νησί, μιας και όλες οι μεταφορές γίνονται με τα γαϊδουράκια του νησιού, γεγονός που συμβάλλει στο περιορισμένο ανθρακικό αποτύπωμα. Ωστόσο το νησί δεν επαναπαύεται. Η Ύδρα εστιάζει στην εφαρμογή ενός Ολοκληρωμένου Προγράμματος Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης. Μέσω συνεργασίας του Δήμου με το Εθνικό Συλλογικό Σύστημα Ανταποδοτικής Διαχείρισης Συσκευασιών, δημιουργήθηκε στην αγορά του νησιού ένα Κέντρο Ανακύκλωσης, όπου πολίτες και επισκέπτες μπορούν να επιστρέφουν συσκευασίες με χρηματικό ή κοινωνικό ανταποδοτικό όφελος. Για κάθε 33 συσκευασίες, επιστρέφεται το ποσό του ενός ευρώ, το οποίο μπορεί να εξαργυρωθεί σε συνεργαζόμενα καταστήματα ή να προσφερθεί για κοινωφελείς σκοπούς. Η δημοτική αρχή επιδιώκει μέσω αυτής της πρακτικής να ενισχύσει την ενεργή συμμετοχή των κατοίκων στη διαχείριση των αποβλήτων, προωθώντας μια κουλτούρα συλλογικής ευθύνης και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης.
Λειψοί: Το πληροφοριακό σύστημα OpenBusiness και οι οριζόντιες δράσεις
Στους Λειψούς, οι παρεμβάσεις έχουν ευρύτερο χαρακτήρα και αγγίζουν σχεδόν όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής. Έχει ήδη τεθεί σε λειτουργία το πληροφοριακό σύστημα OpenBusiness, μέσω του οποίου ο Δήμος παρακολουθεί ψηφιακά τις υπηρεσίες, τις άδειες επιχειρήσεων και τις περιβαλλοντικές δεσμεύσεις. Ειδικά στον τομέα της ύδρευσης, εφαρμόζεται σύστημα τηλε-ελέγχου και τηλεχειρισμού με χρήση ψηφιακών υδρομέτρων, επιτρέποντας τον άμεσο εντοπισμό διαρροών και τη μείωση της κατανάλωσης, τη στιγμή που πολλά ελληνικά νησιά υποφέρουν από τις συχνές διακοπές νερού πλήττοντας τόσο τον τουρισμό όσο και τη ζωή των μόνιμων κατοίκων. Το νησί επενδύει παράλληλα σε προγράμματα βιολογικής γεωργίας και ενίσχυσης της τοπικής παραγωγής, περιορίζοντας το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των καλλιεργειών και ενισχύοντας την αυτάρκεια. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στη διαχείριση των απορριμμάτων, με ένα ευρύ πρόγραμμα κομποστοποίησης και εκπαιδευτικές δράσεις που στηρίζουν την ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινότητας. Η στρατηγική του νησιού στον τουρισμό είναι εξίσου προσεκτική, καθώς αποφεύγεται η μαζική ανάπτυξη και δίνεται προτεραιότητα σε ήπιες μορφές, όπως οι πεζοπορικές διαδρομές και ο οικοτουρισμός.