Στην εποχή της κλιματικής αστάθειας, η έγκαιρη και αξιόπιστη πληροφόρηση δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά ζήτημα επιβίωσης. Ένα προειδοποιητικό μήνυμα για ακραία καιρικά φαινόμενα ή μια ενημέρωση για την ποιότητα του αέρα μπορεί να καθορίσει αν μια κοινότητα θα προστατευθεί ή θα εκτεθεί σε κίνδυνο. Αυτόν τον καίριο ρόλο της πληροφόρησης ανέδειξε η φετινή Διεθνής Ημέρα για την Καθολική Πρόσβαση στην Πληροφορία, με την UNESCO να υπενθυμίζει ότι το δικαίωμα στη γνώση αποτελεί θεμέλιο της διαφάνειας και της ασφάλειας.
.
Η περίπτωση του Νεπάλ είναι χαρακτηριστική. Από το 2007, ο Νόμος για το Δικαίωμα στην Πληροφόρηση δίνει στους πολίτες τη δυνατότητα να ζητούν δημόσια δεδομένα. Για τους περιβαλλοντικούς δημοσιογράφους, το εργαλείο αυτό είναι ανεκτίμητο: επιτρέπει να παρακολουθούν πού κατευθύνονται τα κονδύλια για το κλίμα, να ελέγχουν την κρατική ετοιμότητα απέναντι σε καταστροφές και να διαπιστώνουν αν οι πολιτικές εφαρμόζονται στην πράξη.
Πέντε Νεπαλέζοι δημοσιογράφοι που συμμετείχαν πρόσφατα σε εργαστήριο της UNESCO για τη διασυνοριακή κάλυψη της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών περιέγραψαν τόσο τις δυνατότητες όσο και τα εμπόδια της διαδικασίας. Υπέβαλαν αιτήματα για στοιχεία βροχοπτώσεων, προϋπολογισμούς και σχέδια αντιμετώπισης κινδύνων. Συχνά, όμως, οι απαντήσεις έφταναν με καθυστέρηση, ήταν ελλιπείς ή παρέχονταν σε δυσπρόσιτες μορφές – σαρωμένα έγγραφα αντί για ψηφιακά αρχεία. Αρκετοί αξιωματούχοι επικαλούνται κανόνες εμπιστευτικότητας για να αποφύγουν τη δημοσιοποίηση οικονομικών δεδομένων ή λεπτομερειών πολιτικής.
Παρά τα εμπόδια, η πίεση για διαφάνεια φέρνει αποτελέσματα. «Ακόμη κι όταν η απάντηση αργεί, η κατάθεση αιτημάτων αυξάνει την ευαισθητοποίηση μέσα στις υπηρεσίες» τόνισε ένας από τους δημοσιογράφους. Άλλοι υπογράμμισαν πως η επιμονή ενισχύει σταδιακά την κουλτούρα λογοδοσίας.
Το Νεπάλ δεν είναι η μόνη χώρα που παλεύει με αυτά τα ζητήματα. Στις Μαλδίβες, οργανώσεις για την ελευθερία του Τύπου πιέζουν για αναθεώρηση του RTI ώστε να περιοριστούν τα «παραθυράκια» και να ενισχυθεί η δυνατότητα επιβολής κυρώσεων. Σε διεθνές επίπεδο, οι πρωτοβουλίες αυτές συνδέονται με τον Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης 16.10 του ΟΗΕ, που μετρά πόσες χώρες αναγνωρίζουν νομικά το δικαίωμα των πολιτών στην πρόσβαση στην πληροφορία.
Για τους δημοσιογράφους, η πρόσβαση είναι μόνο η μισή μάχη. Η εκπαίδευση στη σωστή χρήση των δεδομένων –μέσα από την Παιδεία στα Μέσα και την Πληροφορία– εξασφαλίζει ότι οι πληροφορίες μετατρέπονται σε ποιοτική έρευνα, ικανή να ενημερώνει και να κινητοποιεί το κοινό. Όπως υπογραμμίζει η UNESCO, τα περιβαλλοντικά δεδομένα ανήκουν στο κοινό. Και η ελεύθερη, έγκαιρη και αξιοποιήσιμη διάθεσή τους είναι καθοριστική τόσο για την ερευνητική δημοσιογραφία όσο και για την προετοιμασία των κοινωνιών απέναντι στις πλημμύρες, τις πυρκαγιές και την ξηρασία του αύριο.
