Καθώς οι χώρες σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να εγκαταλείψουν τα ορυκτά καύσιμα και να προετοιμαστούν για τις ολοένα πιο έντονες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η ανάγκη για χρηματοδότηση γίνεται επιτακτική. Η κλιματική χρηματοδότηση — το λεγόμενο climate finance — βρίσκεται στο επίκεντρο των διεθνών διαπραγματεύσεων, ειδικά όσο ο λογαριασμός της προσαρμογής και της ενεργειακής μετάβασης αυξάνεται. Και μαζί με αυτόν, αυξάνονται και οι πιέσεις και οι πολιτικές εντάσεις.
.
Με τον όρο climate finance περιγράφεται κάθε είδους χρηματοδότηση — από κυβερνήσεις, διεθνείς αναπτυξιακές τράπεζες, ιδιώτες επενδυτές και φιλανθρωπικά ιδρύματα — που κατευθύνεται σε δράσεις μείωσης εκπομπών ή προσαρμογής στις κλιματικές επιπτώσεις. Αυτό περιλαμβάνει έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά και επενδύσεις σε υποδομές προστασίας από πλημμύρες, ξηρασίες και ακραία καιρικά φαινόμενα.
Το ζήτημα της χρηματοδότησης είναι κρίσιμο για τις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες έχουν συμβάλει λιγότερο στο πρόβλημα αλλά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Με βάση το κλιματικό πλαίσιο του ΟΗΕ από το 1992, οι χώρες με ιστορικά υψηλές εκπομπές έχουν μεγαλύτερη ευθύνη να συνεισφέρουν οικονομικά. Στην πράξη, το ύψος αυτών των χρηματοδοτήσεων λειτουργεί ως «μέτρο εμπιστοσύνης» στις διαπραγματεύσεις: όσο μικρότερη η ροή κεφαλαίων, τόσο ισχυρότερη η δυσπιστία.
Οι διαφωνίες πλέον είναι πολλές. Ποιος πρέπει να πληρώνει; Πόσα χρήματα χρειάζονται; Πώς θα διανεμηθούν; Μέχρι σήμερα, στην κατηγορία των χωρών που συνεισφέρουν θεωρούνταν μόνο οι βιομηχανικές οικονομίες της Δύσης, ενώ η πίεση αυξάνεται προς μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Κίνα και η Ινδία, αλλά και τα κράτη του Κόλπου με υψηλές εκπομπές. Το Πεκίνο επιμένει ότι πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αναπτυσσόμενη χώρα, σύμφωνα με την αρχική συμφωνία του ΟΗΕ.
Οι φτωχότερες χώρες ζητούν περισσότερα επιχορηγούμενα κεφάλαια αντί για δάνεια, καθώς πολλές έχουν ήδη εκτοξευμένο δημόσιο χρέος. Η Παγκόσμια Τράπεζα κατέγραψε ότι το εξωτερικό χρέος των χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χωρών αυξήθηκε κατά 205 δισ. δολάρια το 2023, φτάνοντας τα 8,8 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Ταυτόχρονα, ο κόσμος εξακολουθεί να κυνηγά στόχους που είχαν τεθεί πριν από χρόνια. Το 2009 οι ανεπτυγμένες χώρες δεσμεύθηκαν για 30 δισ. δολάρια ετησίως, ποσό που αυξήθηκε το 2010 στη δέσμευση των 100 δισ. δολαρίων έως το 2020. Ο στόχος δεν επιτεύχθηκε στην ώρα του και έφτασε πλήρως μόλις το 2022. Παράλληλα, οι πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης ανακοίνωσαν ότι διέθεσαν 137 δισ. δολάρια σε έργα κλιματικής χρηματοδότησης το 2024, εκ των οποίων το 62% κατευθύνθηκε σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Το COP29 όρισε νέο στόχο: 300 δισ. δολάρια ετησίως μέχρι το 2035.
Στην πράξη, η διεθνής κλιματική χρηματοδότηση λειτουργεί ως μοχλός για τη συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων. Το Climate Policy Initiative εκτιμά ότι οι παγκόσμιες ροές climate finance έφτασαν το 2022 τα 1,46 τρισ. δολάρια, σχεδόν τα μισά από ιδιωτικές επενδύσεις, ανεβαίνοντας στα 1,6 τρισ. δολάρια το 2023. Παρ’ όλα αυτά, το ποσό υπολείπεται δραματικά των αναγκών: για να επιτευχθούν οι παγκόσμιοι στόχοι μέχρι το 2030 απαιτούνται 7,4 τρισ. δολάρια ετησίως. Μόνο για τις αναπτυσσόμενες χώρες εκτός Κίνας, το ετήσιο ποσό που θα χρειαστεί μετά το 2030 υπολογίζεται στα 2,4 τρισ. δολάρια, αυξανόμενο στα 3,3 τρισ. έως το 2035.
Καθώς οι πλούσιες χώρες μειώνουν την αναπτυξιακή βοήθεια λόγω ενεργειακών και γεωπολιτικών πιέσεων, η συζήτηση στρέφεται σε νέα σχήματα χρηματοδότησης. Η έννοια του «blended finance» κερδίζει έδαφος: κυβερνήσεις και φιλανθρωπικά ιδρύματα αποδέχονται χαμηλότερες αποδόσεις ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος για τους ιδιώτες επενδυτές. Η Βραζιλία, εν όψει της COP30, προωθεί τη νέα πρωτοβουλία Tropical Forests Forever Facility, με στόχο συγκέντρωση 25 δισ. δολαρίων από κράτη και ιδρύματα που θα κινητοποιήσουν επιπλέον 100 δισ. δολάρια ιδιωτικών κεφαλαίων για την προστασία τροπικών δασών.
Η μάχη για το κλίμα δεν είναι μόνο οικολογική. Είναι οικονομική και πολιτική. Και η χρηματοδότηση, όσο τεχνικός κι αν ακούγεται ο όρος, είναι τελικά το σημείο όπου κρίνεται η εμπιστοσύνη.
Πηγή: Reuters, Simon Jessop
