Η κλιματική κρίση δεν είναι πια αφηρημένη έννοια αλλά κάτι που γράφει ήδη λογαριασμούς: πλημμύρες, πυρκαγιές, καταιγίδες, ξηρασίες. Για τους Ευρωπαίους ιδιοκτήτες σπιτιών αυτό μεταφράζεται σε δύο πολύ συγκεκριμένα ρίσκα: ακριβότερη ή και δυσκολότερη ασφάλιση κατοικίας και αυξανόμενο κόστος αποκατάστασης ζημιών.
.
Σε αυτή την πραγματικότητα επιχειρεί να απαντήσει η EIOPA (η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων) με το PROTECT, ένα νέο ευρωπαϊκό εργαλείο ενημέρωσης για τους κινδύνους φυσικών καταστροφών και τα μέτρα πρόληψης.
Η φιλοσοφία είναι απλή: αν οι πολίτες καταλαβαίνουν καλύτερα σε τι κινδύνους εκτίθεται το σπίτι τους και τι μπορούν να κάνουν για να τους μειώσουν, είναι πιο πιθανό να ασφαλιστούν σωστά, να επενδύσουν σε μέτρα προστασίας και τελικά να γίνουν πιο ανθεκτικές οι κοινότητες απέναντι στα ακραία φαινόμενα. Η EIOPA το λέει καθαρά: η ενημέρωση γύρω από τους φυσικούς κινδύνους και την πρόληψη είναι κλειδί για να περιοριστεί το «προστατευτικό κενό» στην ασφάλιση φυσικών καταστροφών στην ΕΕ.
Πριν φτάσει στο PROTECT, η Αρχή έκανε χαρτογράφηση 77 εργαλείων ενημέρωσης που υπάρχουν ήδη στην Ευρώπη και διεθνώς – από δημόσιες πλατφόρμες με χάρτες πλημμυρικού κινδύνου μέχρι calculators ιδιωτικών ασφαλιστικών. Συμπέρασμα; Μεγάλη ποικιλία, λίγη συνέπεια. Άλλα εργαλεία καλύπτουν μόνο έναν κίνδυνο (συνήθως πλημμύρα), άλλα πολλές κατηγορίες κινδύνων· άλλα δουλεύουν σε επίπεδο χώρας, άλλα σε επίπεδο γειτονιάς· άλλα είναι τεχνικά και δύσχρηστα, άλλα πιο «συνομιλητικά». Πολλά όμως σταματούν στο να πουν στον χρήστη ότι «ζεις σε περιοχή υψηλού κινδύνου» χωρίς να του δείξουν πώς μπορεί να προστατευθεί πρακτικά ή τι σημαίνει αυτό για την ασφάλισή του.
Το PROTECT έρχεται ακριβώς να καλύψει αυτά τα κενά. Η πρόταση της EIOPA είναι ένα ενιαίο, πανευρωπαϊκό, ψηφιακό εργαλείο – ιστοσελίδα ή εφαρμογή κινητού – που θα μπορούν να χρησιμοποιούν δωρεάν όλοι οι πολίτες της ΕΕ. Εστιάζει στα βασικά NatCat perils για κτίρια: σεισμό, ποτάμια πλημμύρα, θυελλώδεις ανέμους, δασικές πυρκαγιές και, σε δεύτερο στάδιο, παράκτια πλημμύρα και άλλα φαινόμενα όπως χαλάζι ή καθίζηση όπου υπάρχουν επαρκή δεδομένα.
Το περιεχόμενο οργανώνεται σε τέσσερα «στρώματα» πληροφορίας. Πρώτα, ο χρήστης βλέπει έναν απλό δείκτη κινδύνου για το συγκεκριμένο σημείο όπου βρίσκεται το ακίνητό του – ένα risk score που, ιδανικά, θα βασίζεται σε δεδομένα υψηλής γεωγραφικής ανάλυσης και σύγχρονα καταστροφικά μοντέλα. Στη συνέχεια, λαμβάνει στοχευμένες προτάσεις πρόληψης ανά κίνδυνο, με πρακτικές συμβουλές πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα ακραίο φαινόμενο. Τρίτο επίπεδο είναι η «ασφαλιστική παιδεία»: τι σημαίνει πραγματικά κάλυψη φυσικών καταστροφών, τι να ψάξει στις εξαιρέσεις και τα ανώτατα όρια, ποια εθνικά σχήματα αποζημιώσεων υπάρχουν. Τέλος, το εργαλείο φιλοδοξεί να εξηγεί στον πολίτη ότι επενδύσεις στην πρόληψη μπορούν – σε ένα ώριμο, risk-based ασφαλιστικό πλαίσιο – να αποτυπωθούν και στο ύψος του ασφαλίστρου.
Η EIOPA δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο πώς «πακετάρεται» η πληροφορία. Το PROTECT δεν θέλει να είναι άλλο ένα τεχνικό pdf, αλλά ένα εργαλείο που χρησιμοποιεί αρχές της συμπεριφορικής οικονομικής: απλή γλώσσα, παραδείγματα από την ίδια τη γειτονιά του χρήστη, χρωματικές κλίμακες που «μιλούν» διαισθητικά, μικρά «nudges» που ενεργοποιούν το αίσθημα προσωπικής ευθύνης χωρίς να πανικοβάλλουν. Από τη μελέτη της EIOPA προκύπτει ότι η προσαρμοσμένη, «ανθρώπινη» επικοινωνία κινδύνου είναι πιο αποτελεσματική από τις γενικές καμπάνιες· το να δείξεις σε κάποιον τι έπαθαν τα σπίτια στον διπλανό δήμο λειτουργεί πιο πειστικά από τα αφηρημένα σενάρια για το 2050.
Ιδιαίτερη σημασία δίνεται και στο ποιος μιλάει. Στην έρευνα συμπεριφοράς που συνοδεύει την έκθεση, πολλοί πολίτες δηλώνουν ότι εμπιστεύονται περισσότερο δημόσιες αρχές ή ανεξάρτητους φορείς από ό,τι τις ίδιες τις ασφαλιστικές για τέτοιου είδους εργαλεία. Στην Ελλάδα, οι συμμετέχοντες λένε ότι ένας κρατικός ή ανεξάρτητος φορέας – ή ακόμη και ο πολιτικός μηχανικός – θεωρείται πιο ουδέτερη και αξιόπιστη πηγή από μία εταιρεία που μπορεί να έχει «άλλους σκοπούς». Αυτό είναι κρίσιμο για την αποδοχή του PROTECT: το εργαλείο πρέπει να θεωρείται κοινό, δημόσιο αγαθό, όχι προωθητικό υλικό μιας αγοράς.
Το ερώτημα βέβαια δεν είναι μόνο τι δείχνει ένα εργαλείο, αλλά και πότε ο πολίτης το βλέπει. Η EIOPA προτείνει το PROTECT να «κουμπώνει» σε δύο κρίσιμες στιγμές: στην αγορά ή ενοικίαση κατοικίας και στην αγορά ασφαλιστηρίου. Να μπορεί, για παράδειγμα, ο μελλοντικός ιδιοκτήτης να σκανάρει το ακίνητο που τον ενδιαφέρει και να δει αν σε διπλανό οικοδομικό τετράγωνο ο κίνδυνος πλημμύρας είναι χαμηλότερος – ή ο καταναλωτής να ενημερώνεται για τον κίνδυνο και τα μέτρα πρόληψης μέσα από το τυποποιημένο έγγραφο πληροφοριών του ασφαλιστικού προϊόντος. Παράλληλα, η Αρχή αναγνωρίζει ότι πρέπει να υπάρξουν και άλλες, οριζόντιες δράσεις προώθησης, γιατί διαφορετικά το εργαλείο θα απευθύνεται μόνο σε όσους ήδη ψάχνουν σπίτι ή ασφάλεια.
Στην πράξη, το PROTECT δεν υπόσχεται θαύματα. Η ίδια η έκθεση επισημαίνει ότι πάντα θα υπάρχουν ακραίες περιπτώσεις όπου ένα ακίνητο θεωρείται πρακτικά μη ασφαλίσιμο ή γεγονότα που ξεφεύγουν από κάθε μοντέλο. Δεν μπορεί ένα εργαλείο ενημέρωσης να λύσει μόνο του το πρόβλημα της κλιματικής ευαλωτότητας ή των κοινωνικών ανισοτήτων στην πρόσβαση σε ασφάλιση. Μπορεί, όμως, να γίνει κομμάτι μιας ευρύτερης στρατηγικής: μαζί με κανονιστικές παρεμβάσεις, κίνητρα για επενδύσεις σε ανθεκτικές υποδομές, πράσινες χρηματοδοτήσεις και πιο διαφανή ασφαλιστικά προϊόντα.
Για χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η κλιματική κρίση γράφει κάθε χρόνο νέα ρεκόρ σε φωτιές, πλημμύρες και καύσωνες και η συζήτηση για υποχρεωτική ή ημι-υποχρεωτική ασφάλιση κατοικίας ανοίγει ξανά, ένα τέτοιο ευρωπαϊκό εργαλείο έχει διπλή αξία: βάζει όλους τους πολίτες σε μια κοινή βάση πληροφόρησης και μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κοινό, το κράτος και την ασφαλιστική αγορά. Αν το PROTECT υλοποιηθεί όπως σχεδιάζεται – απλό στη χρήση, αξιόπιστο στα δεδομένα, ξεκάθαρο στις συμβουλές – θα είναι στην ουσία ένα νέο «ψαλιδάκι» στο κενό προστασίας της Ευρώπης απέναντι στις φυσικές καταστροφές.
Πηγή: EIOPA, «PROTECT – A Risk and Prevention Awareness Tool for Natural Catastrophe Risks and Prevention Measures», 2025
