Η κλιματική αλλαγή και η υπερσυγκέντρωση επισκεπτών δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο που θέτει σε κίνδυνο το τουριστικό μέλλον της Νότιας Ευρώπης.
.
Το ξενοδοχείο Montesol, το παλαιότερο της Ίμπιζα, χτίστηκε το 1933 και φιλοξένησε επί δεκαετίες καλλιτέχνες και διασημότητες. Σήμερα, υπό τη διαχείριση του γαλλικού ομίλου Experimental Group, αντανακλά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τουρισμός στο νησί: έλλειψη νερού, αυξημένες θερμοκρασίες και ανάγκη εξοικονόμησης ενέργειας. Μπανιέρες αφαιρέθηκαν για να μπουν ντουζιέρες, το κλιματιστικό περιορίστηκε στους 19 βαθμούς και τα δωμάτια ενισχύθηκαν με μόνωση. Όμως, όπως παραδέχονται οι ιδιοκτήτες, οι τουρίστες σπάνια δέχονται να θυσιάσουν την άνεσή τους.
Μόνο το 2024, 3,7 εκατομμύρια επισκέπτες πέρασαν από την Ίμπιζα, αύξηση 23% σε οκτώ χρόνια. Η ζήτηση για βραχυχρόνιες μισθώσεις και κατοικίες εποχικών εργαζομένων εκτόξευσε τα ενοίκια, ενώ οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να παρέχουν στέγη στο προσωπικό.
Ο τουρισμός στη Μεσόγειο σε άνοδο παρά την κλιματική κρίση
Ο τουρισμός αποτελεί εδώ και δεκαετίες βασικό μοχλό ανάπτυξης στη Νότια Ευρώπη. Το 2023–2024, περισσότεροι από 8 εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονταν στον κλάδο σε Ισπανία, Ελλάδα, Ιταλία και Πορτογαλία. Το μερίδιο του τουρισμού στο ΑΕΠ φτάνει το 13% σε Ισπανία και Ελλάδα, το 16,5% στην Πορτογαλία και πάνω από 10% στην Ιταλία.
Η Μεσόγειος θερμαίνεται κατά 20% ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με αποτέλεσμα πιο συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα: καύσωνες, πυρκαγιές, ξηρασίες και καταιγίδες. Παρά ταύτα, οι αφίξεις αυξάνονται. Ο «ώμος» της σεζόν, δηλαδή οι μήνες άνοιξης και φθινοπώρου, κερδίζουν έδαφος, αντισταθμίζοντας τη μικρή κάμψη του Αυγούστου.
Πίεση σε υποδομές και φυσικούς πόρους
Η επέκταση της τουριστικής περιόδου σημαίνει αυξημένη κατανάλωση νερού και ενέργειας. Στην Ίμπιζα, οι αφαλατώσεις λειτουργούν χωρίς διακοπή το καλοκαίρι, ενώ τα αποθέματα φτάνουν σε ιστορικά χαμηλά. Οι παραλίες υφίστανται διάβρωση, η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει 18,5 εκατοστά από τα προ-βιομηχανικά χρόνια και οι λιβάδες ποσειδωνίας –φυσικά «φράγματα» κατά των καταιγίδων– καταστρέφονται από αγκυροβολίες και ρύπανση.
Η τοπική κοινωνία ζει την πίεση στην καθημερινότητα: τριπλάσια ενοίκια, δυσκολία προσέλκυσης γιατρών και αστυνομικών, και πληθυσμός που τον Αύγουστο διπλασιάζεται. Παρά τον «φόρο βιώσιμου τουρισμού» που θεσπίστηκε στις Βαλεαρίδες, οι πόροι συχνά κατευθύνονται σε έργα που προσελκύουν ακόμη περισσότερους επισκέπτες.
Κοινωνικές αντιδράσεις και κίνδυνος διάρρηξης ισορροπίας
Οι εικόνες με γκράφιτι «Tourists go home» δεν είναι σπάνιες στη Μεσόγειο. Από την Τενερίφη και τη Βαρκελώνη μέχρι τη Βενετία και τη Λισαβόνα, οι διαδηλώσεις κατοίκων αυξάνονται. Στην Ελλάδα, οι εργαζόμενοι κατέβηκαν σε κινητοποιήσεις για χαμηλούς μισθούς και εξαντλητικά ωράρια, ενώ στην Αθήνα οι κάτοικοι διαμαρτύρονται για την εκτόξευση των τιμών των ενοικίων λόγω Airbnb.
Η αντιπαράθεση γίνεται εντονότερη σε περιόδους ξηρασίας: σε ορισμένες περιοχές της Ισπανίας, τα περιοριστικά μέτρα στο νερό εφαρμόστηκαν στους κατοίκους, αλλά όχι στα ξενοδοχεία.
Η Πορτογαλία και η νέα «χρυσή ακτή» του Αλεντέζου
Στην Πορτογαλία, η περιοχή Αλεντέζου προσελκύει πλέον χιλιάδες τουρίστες ως εναλλακτική του κορεσμένου Αλγκάρβε. Νέες επενδύσεις σε βίλες, γήπεδα γκολφ και πολυτελή θέρετρα απειλούν να εξαντλήσουν τα ήδη περιορισμένα αποθέματα νερού, ανταγωνιζόμενες την παραδοσιακή γεωργία. Οι ντόπιοι προειδοποιούν ότι λίμνες και λιμνοθάλασσες στερεύουν, ενώ η εντατική καλλιέργεια αβοκάντο και μούρων επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τους υδάτινους πόρους.
Οι Άλπεις και η νέα τάση «δροσερών διακοπών»
Καθώς οι καύσωνες γίνονται πιο συχνοί, όλο και περισσότεροι τουρίστες επιλέγουν βόρειες περιοχές ή ορεινά θέρετρα. Στο Τρεντίνο της Ιταλίας, ο αριθμός επισκεπτών έσπασε ρεκόρ, με τα χωριά να φιλοξενούν δεκαπλάσιους πληθυσμούς από τον μόνιμο. Αυτό όμως φέρνει κυκλοφοριακή συμφόρηση, πίεση σε νοσοκομεία και σωστικά συνεργεία, αλλά και αύξηση στις τιμές κατοικίας.
Τι μέλλον έχει ο μεσογειακός τουρισμός
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η «αναλώσιμη» λογική του τουρισμού –μετακίνηση σε νέο προορισμό όταν ένας παλιός χάνει την αίγλη του– δεν μπορεί να συνεχιστεί. Ο συνδυασμός κλιματικής αλλαγής και υπερτουρισμού θα καταστήσει πολλούς προορισμούς μη βιώσιμους.
Η λύση, σύμφωνα με τους αναλυτές, είναι λιγότεροι αλλά πιο «ποιοτικοί» επισκέπτες, με μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής και μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Ωστόσο, η πρόκληση είναι αν οι τοπικές αρχές και οι κυβερνήσεις θα τολμήσουν να αλλάξουν το μοντέλο τους, τη στιγμή που η κύρια επιδίωξη παραμένει η αύξηση των αφίξεων.
Όπως τονίζει ο καθηγητής Xavier Font από το Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ: «Αν συνεχίζουμε να διαθέτουμε το 95% του προϋπολογισμού μας στη διαφήμιση και όχι στη βιώσιμη διαχείριση, τότε ξέρουμε πολύ καλά ποιο είναι το πρόβλημα».
Πηγή: Bloomberg