Το ESG είναι μια θεωρητική κατασκευή, ένα πλαίσιο, που ορίζει πώς μια λειτουργική δομή (όπως, για παράδειγμα, μια επιχείρηση) συνδιαλέγεται με βιώσιμο τρόπο με όλα τα «περιβάλλοντα» που την αφορούν: το φυσικό, το ανθρώπινο και το θεσμικό. Το πλαίσιο αυτό διέπεται από κανόνες και νομοθεσίες, περιλαμβάνει ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες και, στην ουσία, θέτει ένα πρότυπο ορθής λειτουργίας, αλλά – κυρίως – ένα πλαίσιο ανάπτυξης με βιώσιμο προσανατολισμό. Σήμερα, ειδικά στην Ευρώπη, η αξιολόγηση με κριτήρια ESG σχετίζεται απόλυτα με την κανονιστική συμμόρφωση και επηρεάζει άμεσα την πρόσβαση οποιουδήποτε οργανισμού στη χρηματοδότηση, ενώ σταδιακά αφορά όλο και περισσότερο την κοινωνική «άδεια λειτουργίας» της.
Εκτιμώ ότι σε όλη αυτή τη συζήτηση το κρίσιμο δεν είναι το πλαίσιο per se, αλλά το επίθετο «βιώσιμος» το οποίο προστίθεται δίπλα σε οποιαδήποτε έννοια περιγράφει την ανθρώπινη δραστηριότητα. Και, ναι, το ESG είναι τεχνικό και συχνά εξαντλητικά αναλυτικό. Όμως, για πρώτη φορά στην ιστορία του καπιταλισμού, το ESG μας αναγκάζει να αποτιμήσουμε την ανθρώπινη ευημερία με όρους που δεν αφορούν αποκλειστικά την οικονομική ανάπτυξη. Σήμερα, λοιπόν, μέσα από το ESG, αξιολογείται και μια σειρά από σαφή κριτήρια, που σχετίζονται με την συνεισφορά ενός οργανισμού στην επιδίωξη μιας πιο δίκαιης κοινωνίας και στην ενεργή προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Η αξία του ESG, λοιπόν, εντοπίζεται κυρίως στο γεγονός ότι, προκειμένου κανείς να επιτύχει μια καλή επίδοση, οφείλει να σχεδιάσει μια μακροχρόνια στρατηγική βιωσιμότητας και να την «προσγειώσει» σε υλοποιήσιμα σχέδια και στόχους. Πιο πολύ από όλα αυτά, όμως, η μεγάλη του αξία έγκειται στο ότι εξαναγκάζει σταδιακά τους οργανισμούς και τους ανθρώπους τους να αλλάξουν νοοτροπία, ανακατατάσσοντας τις προτεραιότητες και φέρνοντας στο προσκήνιο νέα ζητούμενα. Μέχρι χτες οι περισσότεροι δείκτες που αποτύπωναν οι επιχειρήσεις σχετίζονταν με τα ευρώ. Σήμερα, τα ίδια στοιχεία θα πρέπει να αποτυπωθούν σε ώρες, κιλοβατώρες, κυβικά μέτρα, χιλιόμετρα… μια σειρά από νέους δείκτες που βοηθούν τις επιχειρήσεις να δουν με άλλο μάτι τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν, να ανακαλύψουν νέα πεδία βελτίωσης των επιδόσεών τους, να αναδείξουν υφιστάμενες καλές πρακτικές και – κυρίως – να εντοπίσουν νέες ευκαιρίες καινοτομίας. Αυτή η ευκαιρία της καινοτομίας είναι ήδη ενσωματωμένη στις επιχειρήσεις που δημιουργούνται στον παρόντα χρόνο, γεγονός που διευκολύνει ακόμα περισσότερο την de facto υιοθέτηση των αρχών και των πρακτικών βιωσιμότητας, δημιουργώντας μια χαραμάδα αισιοδοξίας ότι ίσως να βρισκόμαστε μπροστά σε μια αλλαγή παραδείγματος στον τομέα της επιχειρηματικότητας.
Είναι όμως αρκετά όλα αυτά για να οδηγήσουν σε μια συνολική κοινωνική αλλαγή;
Τον τελευταίο καιρό μελετώ κοινωνική θεωρία και μέσα από αυτή την εμβύθιση στις προσεγγίσεις σπουδαίων Δυτικών θεωρητικών απέναντι στις νεωτερικές κοινωνίες, έχω ξεκινήσει να τακτοποιώ στο κεφάλι μου τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν το αξιακό υπόβαθρο της βιωσιμότητας. Το υπόβαθρο αυτό αποτυπώνεται ξεκάθαρα στην κοινή λογική που διέπει τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (UN SDGs) - αυτόν τον κοινό οδικό χάρτη προς ένα καλύτερο μέλλον που υιοθέτησε η πλειοψηφία των κρατών του πλανήτη το 2015, με τη φιλοδοξία να ζούμε στο μέλλον αυτό το 2030. Αν αφήσουμε στην άκρη τον ορθολογικό κυνισμό μας – αυτόν που ο σπουδαίος θεωρητικός Jürgen Habermas κατηγορεί ότι έχει μολύνει τις ανθρώπινες πεποιθήσεις, παραδόσεις και συλλογικές δεσμεύσεις, καταστρέφοντας τους πόρους του πολιτισμού - και κοιτάξουμε τους στόχους αυτούς με καθαρό μυαλό, τότε θα αναγνωρίσουμε την κοινή λογική που τους χαρακτηρίζει. Γιατί τι άλλο μπορεί να επιθυμεί κανείς, παρά να ζει σε ισορροπία με το φυσικό περιβάλλον, μέσα σε ειρηνικές, δίκαιες κοινωνίες, με καλή υγεία και καθολική πρόσβαση στην καλή εκπαίδευση, χωρίς φτώχια και χωρίς πείνα;
Παρά την απογοητευτική μας πορεία* οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) παραμένουν ένα ζωντανό όραμα για τις κοινωνίες μας. Και αν το ESG συνεισφέρει έστω και στο ελάχιστο στην επίτευξη του οράματος αυτού, τότε – για κάποιους από εμάς - αξίζει και τον χρόνο και την προσπάθεια.
*Σύμφωνα με την έκθεση "The Sustainable Development Goals Report 2024" του UN μόνο το 16-17% των SDGs βρίσκεται σε πορεία επίτευξης μέχρι το 2030.
