Από το 2027, οι τράπεζες στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αποδείξουν πως μπορούν να επιβιώσουν σε έναν κόσμο που αλλάζει ριζικά λόγω της κλιματικής κρίσης. Όχι μόνο σε επίπεδο εταιρικής στρατηγικής αλλά και σε επίπεδο κεφαλαίων, ρευστότητας, επενδυτικών επιλογών και αξιολόγησης δανειοληπτών. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (EBA) δημοσίευσε στις 5 Νοεμβρίου 2025 το τελικό πλαίσιο «Guidelines on Environmental Scenario Analysis», ένα εγχειρίδιο εκατοντάδων σελίδων που καθορίζει με λεπτομέρειες το νέο υποχρεωτικό μοντέλο περιβαλλοντικών stress tests για το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα.
Η κλιματική αλλαγή παύει να είναι εξωτερικός παράγοντας. Μετατρέπεται σε σημείο ελέγχου κεφαλαιακής επάρκειας, σε κριτήριο χορηγήσεων δανείων και σε παράγοντα στρατηγικού σχεδιασμού. Από την 1η Ιανουαρίου 2027, τα πιστωτικά ιδρύματα υποχρεώνονται να δοκιμάζουν τη βιωσιμότητά τους σε ακραία περιβαλλοντικά και κλιματικά σενάρια. Ουσιαστικά, το σύστημα αποκτά για πρώτη φορά «κλιματικό τεστ αντοχής».
Για τις ελληνικές τράπεζες, η απαίτηση έρχεται σε μια περίοδο που τα χαρτοφυλάκια δανείων περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων στους τομείς του τουρισμού, της ενέργειας και των υποδομών — κλάδοι που επηρεάζονται άμεσα από φυσικούς και μεταβατικούς κινδύνους, όπως ακραία καιρικά φαινόμενα, πυρκαγιές, αύξηση του κόστους εκπομπών και απαξίωση παλιών ενεργοβόρων εγκαταστάσεων.
Οι οδηγίες της EBA αποσαφηνίζουν ότι οι τράπεζες θα πρέπει να μπορούν να προβλέπουν και να αποτιμούν πώς η κλιματική κρίση μετατρέπεται σε οικονομικό ρίσκο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το έγγραφο, «το σενάριο δεν αποτελεί πρόβλεψη, αλλά εργαλείο για να κατανοήσουμε πώς θα εξελιχθεί το επιχειρηματικό περιβάλλον υπό ακραίες συνθήκες».
Γιατί οι τράπεζες μπαίνουν στην εξίσωση της κλιματικής κρίσης
Η EBA δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας: η κλιματική κρίση μπορεί να προκαλέσει πιστωτικό κίνδυνο, λειτουργικό κίνδυνο, κίνδυνο αγοράς, κίνδυνο ρευστότητας και να επηρεάσει την κερδοφορία. Με άλλα λόγια, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η αύξηση της αξίας του άνθρακα και η μετάβαση σε νέα μοντέλα οικονομίας πλήττουν ισολογισμούς.
.
Οι τράπεζες —και κατά επέκταση οι μέτοχοι, οι καταθέτες και οι επιχειρήσεις που χρηματοδοτούνται— δεν είναι προστατευμένες από τους κινδύνους αυτούς.
Στις κατευθυντήριες γραμμές αναφέρεται ότι «οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι δεν αποτελούν νέα κατηγορία κινδύνων, αλλά παράγοντα που επηρεάζει όλες τις υφιστάμενες». Με απλά λόγια, μια ξαφνική πυρκαγιά σε τουριστική περιοχή μπορεί να μειώσει την αξία ακινήτων και να δημιουργήσει επισφάλειες σε δάνεια. Η αλλαγή πολιτικής της ΕΕ για τις εκπομπές μπορεί να καθιστά ζημιογόνο μια ενεργοβόρα βιομηχανία, καθιστώντας την αφερέγγυα. Αντίστοιχα, αν μια εταιρεία στοχεύει στην πράσινη μετάβαση μόνο στα χαρτιά, ο κίνδυνος μετάβασης αυξάνεται.
Στο πλαίσιο αυτής της νέας εποχής, οι τράπεζες θα χρειαστεί να δείξουν πόσο αντέχουν σε περιπτώσεις όπου:
• ο πληθωρισμός αυξάνεται από απώλειες σοδειών
• ο τουρισμός πλήττεται από ακραία καιρικά φαινόμενα
• η αξία των ακινήτων μειώνεται λόγω κλιματικού ρίσκου
Η EBA βάζει οριστική τελεία στην εποχή όπου το περιβάλλον ήταν «μη χρηματοοικονομικός παράγοντας».
Τι αλλάζει για τις ελληνικές τράπεζες
Για πρώτη φορά, οι τράπεζες στην Ελλάδα καλούνται να:
• εντάξουν την κλιματική επικινδυνότητα στη χορήγηση δανείων
• αναπτύξουν συστήματα συλλογής δεδομένων για τις εκπομπές και την ανθεκτικότητα επιχειρήσεων
• μοντελοποιούν σενάρια για το πώς ακραία φαινόμενα θα επηρεάσουν χαρτοφυλάκια
Ταυτόχρονα, πρέπει να μπορούν να διαχωρίζουν μεταξύ:
• Physical risk – οι πραγματικές φυσικές ζημιές από ακραία καιρικά γεγονότα
• Transition risk – ο οικονομικός κίνδυνος από την ενεργειακή μετάβαση
Οι ελληνικές τράπεζες έχουν ήδη ξεκινήσει τον μετασχηματισμό τους μέσω green bonds, ESG χρηματοδοτήσεων και προγραμμάτων για ενεργειακή αναβάθμιση επιχειρήσεων και ακινήτων. Ωστόσο, το νέο πλαίσιο απαιτεί κάτι πολύ βαθύτερο: αλλαγή τρόπου σκέψης. Τώρα τα δάνεια θα κρίνονται και από την «ικανότητα επιβίωσης σε έναν θερμότερο κόσμο».
Σύμφωνα με τραπεζικές πηγές, το ζήτημα αγγίζει άμεσα τις αξιολογήσεις μεγάλων κλάδων της ελληνικής οικονομίας όπως ο τουρισμός, οι μεταφορές, η ναυτιλία και η ενέργεια. Επιχειρήσεις που δεν κάνουν πράσινη μετάβαση θα αντιμετωπίζουν δυσκολότερη πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Αντίθετα, έργα ΑΠΕ και βιώσιμων υποδομών θα αποκτούν πλεονέκτημα.
Πώς λειτουργεί η ανάλυση σεναρίων
Η EBA δεν ζητά από τις τράπεζες να μαντέψουν το μέλλον. Ζητά να αποδείξουν ότι μπορούν να επιβιώσουν σε πολλαπλά δυνατά μέλλοντα.
Κάθε τράπεζα θα πρέπει να δημιουργήσει ένα σύνολο σεναρίων:
-
Σενάριο βάσης – η «κανονική» συνέχεια των εξελίξεων.
-
Δυσμενή σενάρια – όπου η μετάβαση είναι αργή, ακριβή, ή αποτυγχάνει.
-
Ακραία σενάρια – όπου φυσικές καταστροφές ή πολιτικές αποφάσεις προκαλούν σοκ.
Η EBA ορίζει ότι το χρονικό πλαίσιο δεν θα είναι πια μονοετής ή διετής προγραμματισμός. Τα μοντέλα πρέπει να δουν έως και δεκαετίες μπροστά. Για πρώτη φορά, οι τράπεζες πρέπει να απαντήσουν στην ερώτηση:
«Εάν η κλιματική κρίση επιδεινωθεί, το επιχειρηματικό μας μοντέλο αντέχει;»
Η ανάλυση δεν είναι θεωρητική. Το έγγραφο περιγράφει ότι οι τράπεζες θα πρέπει να εκτιμούν:
• ζημιές υποδομών
• απώλειες αξίας ακινήτων
• κατάρρευση αλυσίδων εφοδιασμού
• μετανάστευση πληθυσμού λόγω φυσικών καταστροφών
Το έργο αυτό απαιτεί δεδομένα, τεχνολογία, νέα τμήματα αξιολόγησης κινδύνου και πρόσβαση σε επιστημονικά μοντέλα. Για πολλές τράπεζες – ιδιαίτερα τις μικρότερες – η συμμόρφωση θα είναι δύσκολη και κοστοβόρα.
Γιατί η EBA κάνει αυτή την κίνηση τώρα
Η EBA αναγνωρίζει τρεις πραγματικότητες:
Πρώτη: τα παραδοσιακά υποδείγματα ρίσκου δεν μπορούν να ενσωματώσουν ένα φαινόμενο όπως η κλιματική αλλαγή, αφού λειτουργούν με ιστορικά δεδομένα. Η κλιματική κρίση, όμως, δεν έχει ιστορικό προηγούμενο.
Δεύτερη: οι τράπεζες χρηματοδοτούν τις επιχειρήσεις που θα κάνουν τη μετάβαση. Αν δεν πιεστούν, δεν θα πιέσουν.
Τρίτη: η κλιματική αστάθεια ισοδυναμεί με χρηματοοικονομική αστάθεια.
Η EBA γράφει χαρακτηριστικά ότι «τα οφέλη της ανάλυσης σεναρίων δεν βρίσκονται μόνο στα αριθμητικά αποτελέσματα, αλλά στη διαδικασία». Με άλλα λόγια, οι τράπεζες πρέπει να μάθουν να σκέφτονται διαφορετικά.
Τι σημαίνει αυτό για την ελληνική οικονομία
Οι ελληνικές τράπεζες έχουν μπροστά τους μια πρόκληση που αφορά:
• υποδομές και τουριστικές περιοχές ευάλωτες σε πυρκαγιές και πλημμύρες
• ακίνητα σε περιοχές υψηλού ρίσκου (νησιά με λιγότερους υδάτινους πόρους, παράκτια ζώνη)
• επιχειρήσεις που πρέπει να αποδείξουν πράσινη στρατηγική για να χρηματοδοτηθούν
Σύμφωνα με στελέχη της αγοράς, οι αλλαγές αυτές πιθανότατα θα οδηγήσουν σε:
• νέα τραπεζικά προϊόντα ESG
• ανατιμολόγηση προς τα πάνω των δανείων σε ρυπογόνες επιχειρήσεις
• αυστηρότερες απαιτήσεις σε real estate projects
Το παλιό μοντέλο «δάνειο με εγγύηση ακίνητο» παύει να είναι αυτονόητα ασφαλές, αν το ακίνητο βρίσκεται σε περιοχή που κινδυνεύει από πλημμύρες ή θερμικές καταπονήσεις.
Και αυτό αλλάζει τον τρόπο που χτίζονται υποδομές, ξενοδοχεία, βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Το πιστωτικό σύστημα, χωρίς να επιβάλλει πολιτικές, αρχίζει να διαμορφώνει τον χάρτη των επενδύσεων.
Η μετάβαση δεν είναι επιλογή
Η EBA το λέει με σαφήνεια: η ανάλυση σεναρίων δεν είναι εργαλείο marketing. Είναι εργαλείο επιβίωσης. Ως το 2027, όλες οι ευρωπαϊκές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών, πρέπει να έχουν ενσωματώσει διαδικασίες συλλογής δεδομένων, ανάλυσης κινδύνου και αναφοράς για το πώς οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι επηρεάζουν τα χαρτοφυλάκια.
Αυτό δεν αφορά μόνο την κλιματική προστασία. Αφορά την ίδια τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Γιατί τελικά, αν μια τράπεζα δεν επιβιώσει από το περιβάλλον που έρχεται, τότε ούτε οι πελάτες, ούτε η οικονομία επιβιώνουν.
